Digitalisering en robotisering nemen in snel tempo toe, met grote gevolgen voor de werkvloer. Automatisering, personeelsreducties, outsourcing, arbo, preventie, privacyregels; hoe kan de ondernemingsraad grip houden op al deze ontwikkelingen, met de WOR als gereedschap?
Door Stefan Jansen en Joost van Mierlo
Steeds meer processen verlopen geautomatiseerd en daardoor groeit het aantal functies in de automatisering. Andere functies verdwijnen. Soms zelfs massaal, zoals in de bancaire sector, in het verzekeringswezen of in distributiecentra.
Ondernemingsraden ontkomen er daarom niet aan kennis op te doen over digitalisering en robotisering. Maatschappelijke ontwikkelingen met een dergelijke impact zullen immers grote invloed hebben in de onderneming waarvoor de ondernemingsraad is ingesteld.
Digitalisering, robotisering en de WOR
Veel ondernemingsraadsleden realiseren zich niet dat de WOR veel onderwerpen noemt die direct raken aan digitalisering en robotisering. Laten we bijvoorbeeld inzoomen op de artikelen 25 en 27 WOR.
Artikel 25 WOR, adviesrecht
Allereerst het adviesrecht dat ziet op belangrijke reorganisaties. Bestuurders kondigen reorganisaties aan waarbij vele duizenden banen verdwijnen, allemaal onder het mom van digitalisering.
Maar hoe kan de ondernemingsraad inschatten of deze ‘cultuuromslag’ inderdaad leidt tot een banenreductie van 1.000 of 2.000 plaatsen? Is daarbij wel voldoende ingezet op omscholing van werknemers naar nieuwe banen die ontstaan in of door de automatisering?
Omscholing van werknemers naar nieuwe banen?
Of is dit wellicht alsnog af te spreken in het kader van de maatregelen die de bestuurder moet nemen om de gevolgen voor het personeel op te vangen?
Voorts zien wij in de praktijk veel adviesaanvragen over de verplaatsing van digitale diensten naar het buitenland; binnen Europa met name naar Tsjechië, Servië en Oekraïne.
Daar zijn meer en goedkopere arbeidskrachten beschikbaar voor de IT. Toch blijkt een zorgvuldige doorrekening van de benodigde management- en coördinatietijd op afstand, reis- en verblijfkosten en mogelijke afstemmingsproblemen, niet zelden te leiden tot vraagtekens bij de stap tot outsourcing. De ondernemingsraad dient de uitbesteding daarom niet als zoete koek te slikken.
IT-projecten vormen een financieel- en continuïteitsrisico
Er is tevens adviesrecht op het doen van een belangrijke investering ten behoeve van de onderneming. IT-projecten vormen een financieel risico en een continuïteitsrisico voor de onderneming.
Vaak kosten IT-projecten uiteindelijk veel meer dan vooraf is ingeschat. De overheid betaalde soms vele honderden miljoenen méér. In het bedrijfsleven zijn er ondernemingen die de financiële klap van een mislukt IT-project nooit te boven zijn gekomen.
De ondernemingsraad dient de risico’s van het besluit van de bestuurder dus goed te kennen. Daarbij kan worden gewerkt met scenario’s van de meest positieve variant tot de meest ongunstige. Niet zelden zorgen de opgeleverde systemen niet voor een verbetering, soms zelfs tot een verslechtering, van de bedrijfsprocessen.
Gouden bergen
Door de gouden bergen die ontwikkelaars beloven, wordt regelmatig te snel akkoord gegaan met (weer) een nieuw systeem, zonder echt naar nut en noodzaak te kijken, alternatieven op een rij te zetten en een goed implementatieplan op te stellen. Het is aan de ondernemingsraad om deze aspecten goed onder de loop te (laten) nemen.
De ondernemingsraad doet er gezien de genoemde belangen en risico’s goed aan bij (grote) IT-projecten een (externe) deskundige in de arm te nemen, zodat hij kan inschatten of de kosten en baten die de bestuurder noemt reëel zijn en of de invoering daadwerkelijk tot de gepresenteerde procesverbeteringen of efficiencywinst zal leiden.
Vergeet niet dat, wanneer de bestuurder zelf een (IT-)deskundige inschakelt in het kader van een van de genoemde onderwerpen, de inschakeling van deze deskundige en de verstrekte opdracht zelf tevens adviesplichtig zijn op grond van artikel 25 sub n WOR.
Artikel 27 WOR, instemmingsrecht
In het kader van artikel 27 WOR zijn er minder, maar wel heel belangrijke, onderwerpen waar digitalisering en robotisering om de hoek komen kijken. We lichten er twee uit:
Uitgelicht: arbo
Digitalisering en robotisering bieden kansen en bedreigingen op het gebied van het arbeidsomstandighedenbeleid, dat op grond van artikel 27 sub d WOR instemmingsplichtig is. Het biedt kansen, omdat veel zwaar werk verlicht kan worden.
Denk aan de stratenmakers, die door de inzet van de steenlegmachine niet meer hoeven te bukken. Wanneer dit soort innovaties mogelijk is, zijn ondernemers in sommige gevallen zelfs verplicht ze door te voeren, omdat de risico’s en gevaren voor de werknemers daardoor afnemen.
Preventie wordt steeds belangrijker
Voor andere beroepen vormt digitalisering en robotisering juist een nieuw risico. Er ontstaan veel nieuwe IT-functies waar eigen aandoeningen bij horen, zoals de muisarm, RSI, hoofdpijn door beeldschermwerk, slechtere ogen, nekschouder- en rugklachten etc. Daarbij wordt door digitalisering steeds meer actief werk vervangen door zittend werk, wat weer zorgt voor minder beweging en meer kans op overgewicht en diabetes.
Deze ontwikkeling vraagt een hele andere kijk op de RI&E en de rol van de preventiemedewerker. Preventie wordt steeds belangrijker; gevaren liggen voortaan op andere vlakken dan gewend. IT-werk en zittend werk leidt sluimerend tot klachten, ziektes en uitval, veel meer dan de ouderwetse arbeid.
Zaken als (een abonnement op) bedrijfsfitness of stoelmassage zijn wellicht niet meer ‘pure luxe’, maar een vorm van preventie op uitval. Het is aan de ondernemingsraad de regelingen rondom arbeidsomstandigheden voortaan te bekijken met deze digitaliseringsbril op.
Uitgelicht: privacy
Sinds 25 mei 2018 zijn de regels uit de Europese Privacyverordening (AVG) van toepassing en zijn ondernemingen verplicht deze na te leven. Privacy is veel belangrijker geworden en de gevolgen van het niet naleven van de regels zijn in potentie enorm.
Boetes kunnen oplopen tot 20 miljoen euro of 4 procent van de wereldwijde omzet van een onderneming. Ondernemingen moeten in veel gevallen strikt hebben vastgelegd welke persoonsgegevens worden verwerkt, voor welk doel, wie er toegang toe heeft, met wie de gegevens worden gedeeld, hoe voor voldoende bescherming en beveiliging wordt gezorgd et cetera. Dit kunnen persoonsgegevens van werknemers zijn, maar ook van klanten of bezoekers.
Regeling omtrent het verwerken en beschermen van persoonsgegevens
Artikel 27 lid 1 onder k WOR beschrijft ‘een regeling omtrent het verwerken van alsmede de bescherming van de persoonsgegevens van de in de onderneming werkzame personen’ en artikel 27 lid 1 onder l WOR ‘een regeling inzake voorzieningen die gericht zijn op of geschikt zijn voor waarneming van of controle op aanwezigheid, gedrag of prestaties van de in de onderneming werkzame personen’.
De toenemende digitalisering zal ertoe leiden dat veel vaker een regeling zal worden ingevoerd of gewijzigd rondom de verwerking van persoonsgegevens, of dat er veel vaker een voorziening wordt ingevoerd of gewijzigd die geschikt is voor monitoring. De privacy van de werknemers moet in beide gevallen centraal staan.
Klachten, misstanden en beoordelingen
Het belang van privacy speelt ook bij de andere onderwerpen van artikel 27 WOR. Denk aan de registratie en verwerking van klachten, misstanden en beoordelingen in het kader van respectievelijk de klachtenregeling, klokkenluidersregeling of personeelsbeoordeling.
Steeds vaker zal dit digitaal gebeuren. Wordt alles wel op een juiste, veilige en vertrouwelijke wijze verwerkt in lijn met de privacywetgeving?
Het is aan de ondernemingsraad om als hoeder van de privacy in de onderneming op te treden en dit onderwerp aan te snijden bij de behandeling van álle onderwerpen.
Aanbeveling
Sta bij trainingen of vergaderingen van de ondernemingsraad eens uitgebreider stil bij robotisering, automatisering en digitalisering. Nodig bijvoorbeeld een spreker uit die op het gebied van arbeid een kijkje geeft in de toekomst.
Laat je tevens goed informeren over de arbo- en privacyaspecten. Sluit je vooral niet af van alle ontwikkelingen; deze zijn niet meer te stoppen!
Stefan Jansen en Joost van Mierlo zijn advocaten bij De Voort Advocaten in Tilburg.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in OR magazine.
Whitepapers
Lees ook:
- Robotisering vraagt proactieve inzet van or
- Robotisering leidt vaak tot meer banen
- Invloeden van slimme systemen beoordelen
Ontwikkel jezelf op de Or Workshopdag!
Kies uit 14 workshops, bijvoorbeeld de workshop Technologische vernieuwing en de rol van de or.
Binnen één dag naar optimaal functioneren dankzij de Or Workshopdag op 28 november 2019.
Ondernemingsraad en robotisering
In het boek Ondernemingsraad en robotisering van Niko Manshanden komen robotisering, digitalisering en andere nieuwe technologieën in alle facetten aan de orde.
Voor de or is inhoudelijk kunnen meedenken en meebeslissen bij robotisering in de organisatie van groot belang. Dit boek wil daarbij voor de or de inhoudelijke gereedschapskist zijn.
Geef een reactie