Door de corona-consternatie dreigen we te vergeten dat er nog meer zaken spelen die onze dringende aandacht verdienen. Hoogleraar duurzaamheid en transitiekunde Jan Rotmans maakt werk van duurzaamheid en de gevolgen van de klimaatverandering. ‘Zodra het besef echt doorbreekt dat we goudgeld kunnen verdienen met verduurzamen, kan het weleens snel gaan.’ De ondernemingsraad kan daarbij een rol spelen. ‘Blijf druk uitoefenen van onderop’.
Door Jac. Janssen
De bewustwording van het feit dat de mens de voornaamste bron is van klimaatverandering, ging traag. Daarna volgde de stroperige traagheid waarmee de rijksoverheid in actie komt om het tij te keren. Rotmans vat dit zo samen: ‘Dertig jaar geleden vroeg de overheid: help ons de burgers mee te krijgen. Nu vragen bedrijven en instellingen: help ons de overheid mee te krijgen.’
- Tip! In de workshop Duurzaamheid en de rol van de or tijdens de OR-Workshopdag op 5 november leert trainer Jaap Jongejan wat je als ondernemingsraad concreet kan doen om duurzaamheid in je organisatie te verbeteren.
Vraag de directie om die langetermijnvisie
Er begon eindelijk schot in te komen
Tot driemaal toe moest er een rechter aan te pas komen, voordat de regering toegaf dat er stevigere maatregelen nodig waren in de aanpak van de uitstoot van broeikasgassen. (Urgenda, de stichting die de rechtszaak aanspande en steeds won, werd opgericht door Jan Rotmans en Marjan Minnesma.) Er begon eindelijk schot in te komen, voor- en tegenstanders van het gekozen beleid betrokken hun stellingen – en toen sloeg de covid19-golf over het land.
Hoe volgt u de actualiteit?
‘Ik probeer er niet de hele dag mee bezig te zijn. Natuurlijk volg ik het wel globaal via internet en kranten, maar als je de hele dag alles leest word je er tamelijk depressief van.’
De lucht is nu schoner en de CO2-uitstoot lager dankzij de beperkende maatregelen. Kan deze crisis ook een gunstig effect hebben?
‘Tijdelijk produceren we 10 tot 20 procent minder CO2, dus zolang de lockdown en nasleep duurt is de uitstoot lager. Maar na zo’n periode volgt meestal juist meer uitstoot dan gemiddeld. Het is dus een illusie om te denken dat er hierdoor structureel iets verandert, zie ook de bankencrisis in 2008. Om hier beter uit te komen, moeten we het onderliggend patroon radicaal doorbreken.
We moeten nu de kans aangrijpen om minder afhankelijk te worden van kolen en olie, en de verduurzaming versnellen in plaats van uitstellen. Dat gaat niet vanzelf. Om dit naar voren te halen is leiderschap nodig. Toch gaat ook nu weer het meeste crisis-steungeld naar de grootste, vervuilende bedrijven. Daarmee restaureer je dus datgene wat het probleem veroorzaakt: de grote, vervuilende en voornamelijk op fossiele grondstoffen gebaseerde bedrijven.’
Ziet u ook kansen?
‘Zeker, ik zie dit als een kans om sneller door te pakken. Een olieprijs van min 40 dollar hebben we nooit eerder gezien. De vraag is gekelderd, door corona en door gewone prijsschommeling. Er is significant minder vraag naar olie, ook door de verduurzaming van de energievoorziening. In plaats van in olie zouden we nu in duurzame doelen moeten investeren.’
We moeten zo snel mogelijk ingrijpen
Er klinkt ook kritiek op het feit dat u sneller wil. Zoals: aardgas is relatief schoon en Rotmans wil ervan af voordat we voldoende alternatieve capaciteit hebben
’Tegen mijn moeder van 82 zeg ik: jij gaat niet meer meemaken dat we van het aardgas af zijn. Maak je geen zorgen. Ik pleit juist voor langzaam opschalen zodat we intussen kunnen werken aan de alternatieven zoals aardwarmte, kleinschalige warmtenetten, elektrificatie enzovoort. Daar heb je 25 tot 30 jaar voor nodig. Nederland is uniek in Europa sinds de vondst van die enorme aardgasbel onder Groningen. Daar zijn wij als land rijk van geworden, maar het maakte ons ook volledig afhankelijk van aardgas. Ik mis bij zulke critici een gevoel van urgentie.
Oké, wij willen verduurzamen, hoe pak ik dat aan?
Nederland staat helemaal onderaan in Europa met slechts 7,5% hernieuwbare energiewinning. Dus ja, we moeten zo snel mogelijk ingrijpen. En ja, dat kost veel geld op korte termijn. Op de langere termijn, als de nieuwe infrastructuur er ligt, gaat het juist minder geld kosten.’
Hoort zulke kritiek bij elke pionier die voor de troepen uitloopt?
‘Dat is zo. Ik ben wel wat gewend, maar toch doet het wat met je wanneer iemand je corona toewenst. Maar ik begrijp de weerstand en de angst van burgers. Zij denken: wij moeten straks opdraaien voor de kosten, maar de grote bedrijven komen er zeker weer mee weg?’
Stel, een ondernemingsraad wil bijdragen aan het verduurzamen van zijn bedrijf. Hoe voorkom je dat men verdwaalt in al die termen en de moed verliest of kiest voor gemakkelijke oplossingen?
‘We maken het inderdaad onnodig ingewikkeld, door elke vijf jaar een nieuwe term te verzinnen voor meer van hetzelfde. We moeten minder praten en meer dóen. Een gemiddeld bedrijf zegt: oké, wij willen verduurzamen, hoe pak ik dat aan? Wat zij nodig hebben is praktisch advies.
Dat begint met energie besparen. Wat win ik daarmee en kan ik investeren in schone oplossingen? Vervolgens breng je de alternatieven die haalbaar zijn in kaart en ga je daarmee aan de slag. Dan je producten: hoe kunnen die groener worden geproduceerd? Wie zijn mijn toeleveranciers en hoe werken zij? Enzovoort. Je moet het praktisch maken. De principes zijn helder: minder verspillen, meer hergebruik. Het gaat om steeds dezelfde vragen.’
Anders denken
Heeft u hiervan een voorbeeld?
‘Met Ikea hadden we sessies omdat het bedrijf wilde verduurzamen. In de praktijk hebben ze de daken volgelegd met zonnepanelen, maar aan een meer basaal probleem is niets veranderd: dat ze veel troep en plastic gebruiken als materiaal dat na gebruik weggegooid moet worden.
De echte oplossing vergt een andere manier van denken. Bijvoorbeeld zo: “Wij zijn geen producent van goedkope meubels meer, maar een depot van duurzame grondstoffen en materialen. Daar kunnen we bijvoorbeeld een kast van maken. De gebruiker die ervan af wil levert het materiaal weer in, en dan maken wij er iets anders van.”
Vaak zie ik dat de jongeren in zulke bedrijven meer toe zijn aan echte verandering. Zij willen geen kleine stapjes maar een positieve impact van hun werk. Shell staat dus niet meer op de lijst van populairste werkgevers. Bij jongeren leeft meer urgentie om de problemen nu aan te pakken.’
Met dezelfde urgentie aanpakken als de corona-pandemie
Wat betekent dit voor de politiek?
‘Dat ze het klimaatprobleem met dezelfde urgentie moeten aanpakken als de corona-pandemie. Toon leiderschap. Dus geen slappe compromissen, stop met polderen, kraak de harde noten die gekraakt moeten worden. Kom met een goed verhaal en een helder perspectief. Pak die tien grootste vervuilers nu eindelijk eens aan, anders krijgen we nooit de doorbraak waarop we zitten te wachten.
Transities komen nooit tot stand vanuit convenanten. Duitsland durfde 15 jaar geleden al de Energiewende aan dankzij het leiderschap vanuit de politiek. In de auto-industrie kwam de overgang naar elektrisch rijden tot stand door één man, Musk, de oprichter van Tesla.’
U pleit voor meer invloed van onderop. Maar overal ter wereld groeit de macht van populisten
‘Blijf druk uitoefenen van onderop. Indirect zal dit effect hebben. Wat de populisten betreft, hun weerstand is logisch nu begint door te dringen hoeveel de transitie gaat kosten. Zij vrezen voor hun positie, maar ze bieden geen enkel alternatief.
Vraag je af: Waar willen we over tien jaar zijn?
Uit onderzoek blijkt dat twee derde van de mensen vindt dat we moeten doorpakken met klimaatmaatregelen, juist nu. De 10 tot 20 procent in Nederland en Europa die dit niet wil, maakt echter het meeste lawaai. Mensen worden bang gemaakt over de kosten voor burgers. Maar angst zaaien werkt steeds minder, de oplages van kranten zoals de Telegraaf kelderen.
Wel moet de overheid de vragen die onder de burgers leven, serieus nemen. Wees eerlijk in wat dit gaat kosten. Maar vertel ook dat het nog veel meer gaat kosten des te langer je blijft uitstellen. En neem de juiste maatregelen, ook al zijn die impopulair. Wees duidelijk en pak door, net zoals nu in coronatijd.
Ik hoop dat er meer focus komt op de langere termijn. Op staatsniveau en ook op bedrijfsniveau. Vraag je af: Waar willen we over tien jaar zijn? Hoe kwetsbaar zijn we, welke reserves hebben we? Vraag de directie om die langetermijnvisie. Zorg ervoor dat er ook in de ondernemingsraad iemand zit die zich op de lange termijn richt. Let daarop bij de keus van de commissaris.’
We kunnen goudgeld verdienen
Nederland is geen eiland. Hoe pakken we dit internationaal aan?
‘Nederland loopt achteraan in Europa, maar er zijn genoeg afspraken om ons aan op te trekken. Er is de Green Deal op Europees niveau, een ambitieus plan waaraan onder meer Samsom en Timmermans werken. Wereldwijd ligt er het Klimaatakkoord van Parijs. Er zijn de Sustainable Development Goals van de VN … Het komt nu aan op de uitvoering!’
Waarom gaat dat hier zo traag?
‘Weet je dat de helft van de beleidsplannen die worden gemaakt in Nederland, niet wordt uitgevoerd? Dat wil zeggen: plannen voor meer duurzaamheid. Wel voor handel en industrie, daar zijn we doortastend in. Zodra het besef echt doorbreekt dat we hier commercieel gezien van kunnen profiteren, dat we goudgeld kunnen verdienen met verduurzamen, kan het weleens snel gaan.’
Lees ook:
- Or moet nu echt aan de bak voor duurzaamheid
- Duurzaamheid biedt ondernemingsraad veel kansen
- Waakzame or: meer doen met artikel 28
Duurzaamheid en de rol van de or: kom naar de OR Workshopdag op 5 november
In de workshop Duurzaamheid en de rol van de or leert trainer Jaap Jongejan wat je als ondernemingsraad concreet kan doen om duurzaamheid in je organisatie te verbeteren. Het is één van de 14 leerzame workshops van de OR Workshopdag.
Geef een reactie