Het mes van Jet Bussemaker in de rug van onze kinderen

Zo’n zes jaar geleden stak toenmalig minister van onderwijs Jet Bussemaker het mes in de rug van een grote groep jongeren, vlak voor de start van hun studies. Eigenlijk zat het mes er al een stukje in, maar Jet duwde het welbewust nog flink wat dieper. Bloeden zullen jullie… Een groot deel van de fracties in de Tweede Kamer liet zich in slaap sussen, liet het passeren. En nu zitten we met de gebakken peren.

Wat is er aan de hand? We gaan rekenen

Jet wilde het stelsel van studiefinanciering veranderen, zei ze. Ze maakte er een mooi verhaal van, maar eigenlijk wilde Jet gewoon fors bezuinigen. Kort samengevat verviel het gedeelte ‘gift’ uit de studiebeurs voor kinderen uit gezinnen met een ‘middeninkomen’: dat is het overgrote deel van de Nederlanders met een baan. Dat betekent feitelijk dat vrijwel alle studenten sinds vijf jaar zo’n € 300 per maand extra moeten lenen, dat is per jaar € 3.600. Bij een gemiddelde studieduur van vijf jaar (niet zo lang voor een volledig afgeronde universitaire studie, inclusief master) levert dat € 18.000 extra schuld op.

U leest het goed: extra schuld! Hoezo? Nou, omdat het daar niet bij blijft. Er werd altijd al schuld gemaakt, ook onder het vorige stelsel, dit is alleen maar het surplus. Laten we naar de cijfers kijken. Volgens objectieve berekeningen van Nibud kost studeren voor een op kamers wonende student minimaal € 1.220 per maand. Dat is een gemiddelde, inclusief kamerhuur, collegegeld, boeken, verzekeringen, eten, drinken, internet/telefoon, enige ontspanning. Geen auto, geen reisjes naar exotische bestemmingen in het budget. Niets bijzonders. Rekenen we dat even om naar vijf jaar studeren: dat kost de student en/of de ouders dus 5 x 12 x 1.220 = € 73.200. Laat dat enorme bedrag even rustig doordringen…

Bijdrage van de overheid in de vorm van een niet terug te betalen gift: € 0,00 oftewel nul Euro. Niets, nothing, niente, nada, noppes. Resteert een kostenpost voor student en/of ouders van nog steeds € 73.200,00. Pfff…

Weg spaargeld

OK, ouders, komen jullie dan maar over de brug: Jet ging uit van een ouderlijke bijdrage van € 300 per kind per maand. Leuk bedacht in de studeerkamer, maar dat kunnen lang niet alle ouders betalen. Volgens NIBUD (daar zijn we weer) is de gemiddelde ouderlijke bijdrage per uitwonend kind € 216 per maand. Netto, uit het eigen spaargeld, elke maand weer. Even rekenen: dat is over vijf jaar studeren een door ouders betaald bedrag van € 12.960. Per kind! Je zult maar twee, drie, vier kinderen hebben die gaan studeren. Weg is je in tientallen jaren opgebouwde spaargeld.

Dus vijf jaar studeren kost volgens NIBUD € 73.200, waarvan de ouders ook weer volgens NIBUD feitelijk betalen € 12.960. Oftewel, de rekening voor het kind, voor de op kamers wonende student, netto terug te betalen aan de overheid: een dikke € 60.000, noodgedwongen geleend geld. U leest het goed: zestigduizend euro! Waanzinnig, vind ik.

Vijf jaar studeren

Ja, zegt u nu misschien, vijf jaar studeren, dat kan als je nominaal loopt toch een jaar sneller en bovendien, studenten kunnen toch ook een bijbaantje nemen, in de horeca of zo? Eerst die studieduur: zelf heb ik zes jaar over mijn studie gedaan, bijna al mijn vrienden zaten op zo’n vijf, zes jaar of zo, soms zeven. Was vroeger allemaal heel normaal, nog langer kwam ook voor. Eén vriend van vroeger was onze recordhouder met veertien jaar, dat was echt exceptioneel. En bijna iedereen had een bijbaantje, ik ook. Leuk om te doen. Ja echt, bijbaantjes zijn vaak leuk, leveren wat extra geld op, maar er is een dikke kans dat je daardoor ook vertraging oploopt in je studie. Ik ook. Beetje kip-eiverhaal dus. Wel wat verdienen, per jaar minder lenen, maar meer jaren studeren. Nettoresultaat: hopelijk wat minder schuld aan het einde van de rit.

Terug naar Jet

Het gedeelte van de Kamer dat zich zes jaar geleden slaapzand in de ogen liet strooien door Jet wordt zo langzamerhand wakker. Tsja, het loopt zo langzamerhand toch wel enorm uit de hand met die schulden. Gemiddeld valt het nog wel mee, want er zijn natuurlijk ook heel veel studenten in hun eigen stad gaan studeren en thuis blijven wonen. Geen kosten voor een kamer, geen kosten voor eten en drinken, meeverzekerd op de polissen van de ouders, auto van vader/moeder voor de deur: dat levert een (heel) lage studieschuld op. En er zijn kinderen van rijke ouders die zonder met de ogen te knipperen alles voor hun kinderen betalen, ook als ze op kamers wonen in dure steden. Studieschuld aan het einde van de rit: nul euro. Dat trekt het gemiddelde lekker naar beneden, het gemiddelde waar Kamerleden zich vaak op blindstaren.

Compenseer gedupeerden

Maar het gaat niet om het gemiddelde, het gaat om de grote groep aan de verkeerde kant van de streep met veertig-, vijftig-, zestigduizend euro schuld aan het einde van de studie. Dat is het effect van het mes van Jet, het mes nog een stuk dieper in de rug van onze kinderen. En dus denkt de Kamer nu aan een nieuw stelsel, waarbij weer een gift van € 300 per maand voor uitwonende studenten wordt ingevoerd. Hee, dat komt me bekend voor… Hiermee wordt een foute keuze van zes jaar geleden hersteld. Het is er nog niet door, maar de steun voor dit idee in de Kamer groeit snel. Dat is prima. Maar het is wat mij betreft niet eerlijk genoeg, niet rechtvaardig genoeg: ook de gedupeerden van het huidige leenstelsel moeten gecompenseerd worden. Volledig. Die verplichting is er niet in juridische zin, maar wel in moreel opzicht. Dat snapt iedereen. Pas dan klopt het.

Volledig compenseren opnemen in de verkiezingsprogramma’s

Nu komen de verkiezingsprogramma’s eraan, met de verkiezingen voor de Tweede kamer in 2021 in zicht. Nu verwacht ik van onze politieke partijen dat zij hun verantwoordelijkheid nemen, vooral van de partijen die destijds voor Jets falende wet hebben gestemd. Be fair: het pakte allemaal compleet verkeerd uit, we hebben als meestemmende partijen in de Kamer een fout gemaakt, die fout gaan we recht zetten, door de gedupeerden van die falende wet volledig te compenseren. Neem dat op in de programma’s. Wees eerlijk, wees rechtvaardig. Acteer volwassen.

Een fout maken mag, maar los het daarna dan ook netjes op. Dat is volwassen gedrag. Herstel die fout, niet alleen zodat er in de toekomst geen nieuwe slachtoffers vallen, maar ook naar de daadwerkelijke slachtoffers sinds die wet vijf jaar geleden van kracht werd. Laat niet een grote groep jongeren tussen wal en schip financieel compleet verpletterd worden, door ze met een niet te dragen enorme schuld op te zadelen waar ze tientallen jaren veel last van zullen hebben. Scheld de extra opgebouwde schulden dus kwijt, oftewel € 3.600 per gestudeerd jaar onder Jets falende leenstelsel. Kost een paar centen, maar dat ben je als Kamerlid aan je kiezer en aan jezelf verplicht, wil je jezelf ’s avonds voor de spiegel nog recht in de ogen kunnen kijken. Kan in de begroting overigens makkelijk worden uitgesmeerd over vele jaren, geen centje pijn.

Gewoon doen wat gedaan moet worden, volledig compenseren, ‘whatever it takes’. De zakken van de overheid zijn diep hoorde ik minister van Financiën Hoekstra nog niet zo lang geleden zeggen in een andere heel pijnlijke situatie. OK, laat dat dan ook hier maar eens zien, niet alleen in de ‘corona-dossiers’. Als het ergens terecht is, naast het terecht compenseren in het in mijn ogen behoorlijk vergelijkbare Belastingdienstdossier (ook daar een falende overheid, ook daar compensatie, hulde aan Renske Leijten en Pieter Omtzigt), dan hier. Aan de bak, leden der Tweede Kamer, ik reken op u.

Mr. Niek van Keulen is senior-trainer en adviseur van ondernemingsraden en hun gesprekspartners bij MZ Services te Tilburg. Reacties? Mail naar nvankeulen@mzservices.nl