Heeft de WOR een update nodig?

Aan adviezen voor de ondernemingsraad om ‘meer invloed op de strategie’ te krijgen ontbreekt het niet. Sinds de coronacrisis, die menig onderneming dwingt de strategie aan te passen, klinkt de oproep ‘or, wees proactief en assertief, pak je positie’ nog luider.

In de praktijk blijkt invloed op de strategie voor ondernemingsraden lastig in te vullen. Maar is het wel terecht om die bal bij de medezeggenschap neer te leggen? Of ligt het eigenlijke probleem ergens anders?

Wat moet medezeggenschap met mvo?

We zien dat maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) steeds minder een ‘streven’ is. Steeds meer mensen delen de overtuiging dat het de enige verstandige visie op de toekomst is. Daar zit een ideologie achter van een betere wereld, waarin mensen gehoord, betrokken en serieus genomen worden. Zowel samenleving als politiek verwachten dat ondernemingen zich rekenschap geven van de consequenties van hun handelen voor de mens, de maatschappij en de leefbaarheid van de aarde. Dus niet alleen sturen op de financiële consequenties op korte termijn, maar ook op de niet-financiële consequenties op lange termijn.

• Tip! De relatie met de achterban is voor menig or een bron van informatie, maar ook van zorg. Volg daarom de training Communiceren met de achterban, onder andere op 11 maart 2021. Leer in één dag hoe je het beste communiceert met al die verschillende doelgroepen in je organisatie.

De ondernemingsraad wordt daarin als een belangrijke stakeholder gezien. De wetgever brengt de ondernemingsraad met extra bevoegdheden steeds meer in positie als ‘countervailing power’, tegenkracht dus. Bijvoorbeeld bij de beloning van (top)bestuurders bij beursgenoteerde ondernemingen. En de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) adviseerde begin dit jaar dat werkenden meer invloed moeten hebben op het ondernemingsbestuur. De boodschap is: maatschappelijk verantwoord ondernemen is het nieuwe normaal en werknemersinvloed op het hoogste niveau wordt daarin als wezenlijke factor gezien.

Kan de or dat waarmaken?

Ik zie in de medezeggenschapsmedia en in het opleidingsaanbod enorm veel aandacht voor de invloed van de ondernemingsraad op de strategie van de onderneming. Het wordt dus belangrijk gevonden. Maar, als je kijkt naar alle welgemeende adviezen en ondersteuningsaanbod is het kennelijk lastig voor sommige ondernemingsraden om er handen en voeten aan te geven.

• Tip! Leer in een dag alles over de mogelijkheden er zijn om vanuit HRM bij te dragen aan het functioneren van de eigen organisatie tijdens de Masterclass OR & Strategie van de Organisatie op 23 maart 2021. Schrijf je nu in!

Ondernemingsraden die zich laten verrassen door plannen van de bestuurder krijgen vaak het verwijt dat dat ze niet pro-actief en assertief genoeg zijn. En dat ze hun bevoegdheden te weinig gebruiken Zoals het overlegrecht van de or volgens artikel 24 WOR. Maar ik stel hierbij de vraag: “Kun je het de ondernemingsraad wel aanwrijven dat hij geen invloed op het langetermijnbeleid heeft?”

WOR schiet tekort

Het antwoord kwam uit het onderzoek dat FNV heeft gedaan naar de kernwaarde van de medezeggenschap. Daarin gaven medezeggenschapsspecialisten aan hoe het komt dat de ondernemingsraad maar moeizaam invloed krijgt op de strategische overwegingen achter de besluiten. De conclusie is opvallend: dat zit ingebakken in de WOR. De ondernemingsraad staat categorisch op achterstand als het om invloed op strategie gaat.

Als het om invloed op de strategie gaat, staat de or categorisch op achterstand

De WOR zegt in artikel 24 dat in de ondernemer het halfjaarlijkse overleg over de algemene gang van zaken mededelingen doet over besluiten die hij in voorbereiding heeft rond het advies- en instemmingsrecht bedoeld in artikel 25 en 27 WOR. Daarbij worden afspraken gemaakt over wanneer en op welke wijze de or in de besluitvorming wordt betrokken. Dit verplicht de ondernemer slechts tot ‘mededeling doen van’ (eenrichtingsverkeer), en afspraken van procedurele aard. Op de keper beschouwd biedt artikel 24 geen houvast voor invloed van de ondernemingsraad op de strategische overwegingen.

Feitelijk geeft de WOR de ondernemingsraad pas invloed op het voorgenomen besluit als de ondernemer zijn plan klaar heeft. Dat voorgenomen besluit is een concreet uitvloeisel van de strategie, daarin is de strategie ‘gestold’. Op de strategische overwegingen die tot het plan hebben geleid kan de ondernemingsraad geen invloed uitoefenen.

Medezeggenschapsproces niet optimaal

Dat blijkt ook vaak in de praktijk. Een door een adviesaanvraag ‘overvallen’ ondernemingsraad neemt meestal de benodigde tijd om het denkwerk van de bestuurder over te doen. Voor een goede beoordeling wil de ondernemingsraad snappen waaróm de bestuurder bepaalde keuzes heeft gemaakt, en afwegen of het voorgenomen besluit de beste optie is. De bestuurder kan dit als vertraging ervaren en heeft het gevoel dat ‘de or op de rem trapt’. Zo wordt medezeggenschap regelmatig een moeizaam proces waarbij de or als vervelende hobbel gezien wordt. Dat is spijtig en zo bezien een uitvloeisel van hoe de WOR het nu regelt.

Er zijn ook organisaties waar het heel goed gaat, waar de ondernemingsraad van wezenlijke invloed is bij het bepalen van de ondernemingsstrategie. Bij de genomineerden en de winnaars van de Driehoek 3D trofee valt op dat de bestuurder de ondernemingsraad (en het toezicht) van het begin af aan meeneemt in zijn gedachtegang. Ook stellen de bestuurders van deze organisaties zich open voor input van de andere stakeholders. De bestuurder maakt bewust ruimte om de ondernemingsraad te laten meepraten over de langetermijnkeuzes van de organisatie.

Of een ondernemingsraad invloed kan hebben op strategische overwegingen in het organisatiebeleid hangt dus af van de ‘welwillendheid’ van de bestuurder en/of van de ‘lef’ van de ondernemingsraad. Het wettelijk houvast ontbreekt. Mijns inziens brengt de WOR de werknemers niet genoeg in positie voor een goed gesprek over de strategische keuzes die ten grondslag liggen aan de voorgenomen besluiten.

Verantwoord MVO? Zet de volgende stap!

Ik vind dat de WOR daarmee achterloopt op wat de Governance Codes voorstaan. De FNV acht de tijd rijp om de volgende stap te zetten in het realiseren van maatschappelijk verantwoord ondernemerschap. Dat kan door de WOR zodanig aan te passen dat de ondernemingsraad meer betrokken wordt bij de strategische keuzes van de onderneming. FNV onderzoekt momenteel met verschillende deskundigen uit het veld een aantal ideeën hiervoor.

Lees ook:

• ‘Or moet meebeslissen bij alle strategische besluiten’
• Luchtkasteel of goed plan? Strategie beoordelen