Instemmingsrecht voor adviesrecht. Op dit punt vinden de (concept)verkiezingsprogramma’s van de SP en GroenLinks elkaar. Welke gedachte zit hierachter? En hoe wil men een en ander realiseren?
Verkiezingsprogramma’s langs de mz-lat
In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021 legt Ornet verkiezingsprogramma’s langs de medezeggenschaps-meetlat. Welk belang hechten politieke partijen aan inbreng van medewerkers op de werkvloer? Deel 1: GroenLinks en de SP.
Tweede Kamerlid Mahir Alkaya is mede-opsteller van het conceptverkiezingsprogramma van de SP. Daarin springen twee notities eruit over de rol van medezeggenschap.
SP: uitbreiding instemmingsrecht
In Hoofdstuk 1 Een rechtvaardig land staat:
‘In bedrijven met meer dan honderd werknemers krijgen de werknemers een instemmingsrecht en net zoveel zeggenschap als de aandeelhouders, over zaken als grote investeringen, beloningen, fusies of verkoop. Op deze manier voorkomen we dat besluiten worden genomen die op korte termijn veel winst opleveren voor de aandeelhouders, maar die slecht zijn voor de medewerkers en de toekomst van het bedrijf.’
Op de ‘belangrijke besluiten’ die de SP hier noemt, hebben ondernemingsraden momenteel adviesrecht. Maar adviesrecht bij belangrijke besluiten betekent weinig als dit advies vervolgens gepasseerd wordt, zegt Alkaya. Hij wijst op een initiatiefwet die de SP voorbereidt, bedoeld om het instemmingsrecht uit te breiden naar álle belangrijke besluiten in organisaties met meer dan honderd werknemers.
Uitbreiding informatierecht
‘Daar hoort uiteraard uitbreiding van het informatierecht bij, zodat werknemers tijdig op de hoogte zijn’, zegt Alkaya. ‘Voorwaarde aan deze uitbreiding van het instemmingsrecht is dat de or de achterban raadpleegt voordat hij een standpunt betrekt. Je staat sterker wanneer je kunt laten zien dat meer dan de helft van de werknemers achter je staat. Ook als de zaak voorkomt bij de rechter.’
Meer betrokkenheid, betere besluiten
Alkaya noemt een bijkomend effect van uitbreiding van de medezeggenschap. ‘Nu wordt de noodzaak van een or vaak pas gevoeld wanneer de eigen toekomst op het spel staat, bijvoorbeeld omdat individueel ontslag dreigt. Maar als een or meer invloed kan laten zien, groeit de betrokkenheid van medewerkers bij de medezeggenschap.’
Hij ziet nog een voordeel: ‘Alleen al de mógelijkheid van meer invloed van werknemers, leidt tot betere besluiten. Met de mogelijkheid in zijn achterhoofd dat de or een besluit kan tegenhouden of naar de rechter dragen, zal bestuurder beter nadenken over eventuele gevolgen van een besluit voor de medewerkers en de onderneming. Nu hebben de aandeelhouders de meeste invloed, van de bespreking van de bedrijfsstrategie in de aandeelhoudersvergadering, tot het kiezen van de commissarissen.’
Commissarissen kiezen
Over het kiezen van commissarissen staat in hoofdstuk 2, Een eerlijke economie, punt 2:
‘Werknemers bij grote bedrijven kiezen de helft van de commissarissen, de andere helft wordt gekozen door de aandeelhouders. Op deze manier worden de belangen van de werknemers beter vertegenwoordigd. Aandeelhouders die langer aandelen in bezit hebben krijgen een dubbel stemrecht. Flitskapitalisten krijgen zo niet alleen tegenmacht van de werknemers, maar ook van investeerders die duurzame belangen hebben.’
Volgens Alkaya werkt het kiezen van commissarissen in Duitsland goed als tegenwicht tegen de kortetermijn-aandeelhouders. Nu mag de or in ons land één commissaris voordragen in de Raad van commissarissen (benoemingsrecht). In Frankrijk krijgen aandeelhouders die langer dan 1 jaar hun aandelen behouden, een dubbele stem. ‘De drempels voor deze rechten zijn In Duitsland en Frankrijk hoog, vanaf 1.000 werknemers dus alleen bij de allergrootste bedrijven. Wij kiezen voor de combinatie van beide methoden. Tegelijk verlagen we die ondergrens naar 100 werknemers.’
WOR en Burgerlijk Wetboek
Om deze voorstellen te realiseren moet de WOR moderner worden. Maar ook het Burgerlijk Wetboek (BW) nr 2 zal aangepast moeten worden. Met name voor bedrijven (≥ 100) die worden aangeduid als structuurvennootschappen. ‘Sommige grote bedrijven hebben goede regelingen voor winstdeling. Wij vinden dat ook de medewerkers van bedrijven vanaf 100 werknemers, recht op winstdeling moeten krijgen.’
Niet in het mkb?
‘In het mkb is de betrokkenheid van medewerkers vanzelf groter, is onze ervaring. De aanpassingen die wij voorstellen zijn bedoeld om de ”sprinkhanen” van het grootkapitaal te kunnen aanpakken.’
GroenLinks: democratische economie
GroenLinks schrijft in zijn conceptverkiezingsprogram in hoofdstuk 3, Goed werk is de basis:
‘We bouwen aan een democratische economie als alternatief voor het huidige aandeelhouderskapitalisme. Werknemers krijgen meer inspraak in belangrijke beslissingen, zoals fusies, overnames, reorganisaties en de besteding van de winst. Binnen grote bedrijven krijgen werknemers het recht om de helft van de raad van commissarissen te benoemen. We zorgen voor betere ondersteuning van ondernemingsraden. We gaan strenger handhaven op de verplichting om een ondernemingsraad te hebben en geven jongeren en flexwerkers de mogelijkheid om zich eerder verkiesbaar te stellen voor de ondernemingsraad.’
Hoe wil GroenLinks met name de gemarkeerde aspecten concreet aanpakken? Paul Smeulders, Tweede Kamerlid GL, verwijst naar de initiatiefnota uit 2019 van zijn partij, getiteld ‘Samen de baas’.
‘Samen de baas’: publieke sector
Hoge werkdruk, verminderd werkplezier en grote verantwoordingslast veroorzaakten een uitstroom van verpleegkundigen, docenten en agenten, nog voordat corona uitbrak. Kortom: ‘crisis’ in de publieke sector. ‘In deze initiatiefnota pleit GroenLinks voor een publieke sector waarin meer vertrouwen, inspraak en autonomie moet naar de honderdduizenden mensen die dagelijks in de publieke sector werken.’
Immers, ‘de balans [is zoek] tussen wie de beslissingen maakt en wie deze moet opvolgen.’ Om die balans te herstellen is nodig: recht op inspraak, recht op goed toezicht en bestuur, en recht op de menselijke maat.
Uit het hoofdstuk Recht op inspraak: ‘Door de komst van raden van bestuur en toezicht zijn de interne ‘check and balances’ van instellingen verzwakt. “Interne tegenspraak en weerwerk zijn essentieel om bestuurders op het goede spoor te brengen en te houden”, aldus de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid.’
Consultatieplicht
De (op praktijkgevallen gebaseerde) voorstellen uit deze nota zijn gericht op de zorg, het onderwijs en vaak ook de politie. Kortom, uit de publieke sector. Zoals blijkt uit de ‘consultatieplicht’: ‘Bestuurders zouden geen besluit mogen nemen dat de beroepsuitoefening van professionals raakt zonder beroepsvertegenwoordigers actief binnen de eigen organisatie te consulteren. Het verzaken van dergelijke consultatie kan ertoe leiden dat een besluit nietig wordt verklaard.’
Geen moetje
Maar wettelijke dwang is niet het enige middel. ‘Extra wettelijke bevoegdheden voor de (G)MR en OR bieden niet altijd een oplossing om de machtsverhoudingen te herstellen. In het onderwijs heeft de (G)MR over verscheidene zaken al instemmingsrecht en ondernemingsraden in de zorg en politie hebben op verschillende terreinen al adviesrecht. Van deze bevoegdheden worden lang niet altijd gebruik gemaakt. Het gaat erom dat er een cultuurverandering plaatsvindt waarin bestuurders medezeggenschap niet zien als een moetje, maar als een gelijkwaardige gesprekspartner waardoor de (G)MR en OR haar bevoegdheden ook kan en durft te gebruiken.’
Met toezichthouder aan tafel
De volgende stap is een verruiming van de rechten van de medezeggenschap: ‘De initiatiefnemers verzoeken de regering om de (G)MR en OR het recht te geven om rechtstreeks te vergaderen met de raad van toezicht zonder tussenkomst van het bestuur. De medezeggenschap moet vrijuit kunnen spreken met toezichthouders zonder dat daar mogelijkerwijs een leidinggevende bij aanwezig is.’
Net als de SP, willen de opstellers van deze voorstellen de invloed van medezeggenschap vergroten door adviesrecht over belangrijke besluiten te vervangen door instemmingsrecht. ‘De initiatiefnemers verzoeken de regering om de OR instemmingsrecht in plaats van adviesrecht te geven over de hoofdlijnen van de begroting zodat zij daadwerkelijk worden betrokken bij financiële besluitvorming. Dit stimuleert het afleggen van verantwoordelijkheid over de gemaakte keuzes en brengt de OR in een positie om daadwerkelijk mee te beslissen welke keuzes met gemeenschapsgeld gemaakt moeten worden. Toepasbaar ➢ zorg, politie.’
Meer weten?
Weet niet of dit nu het middel is om de geschetste problematiek aan te pakken. Meer jnvloed! Zullen or-en eerder hun belangen op een juiste manier vertegenwoordigd terug zien in resultaat, zeker! Als het niet anders kan, prima. Maar als je goed weet hoe je het ‘spel’ dient te spelen kun je erg ver komen. Dat het niet altijd makkelijk gaat, dat je coalities dient aan te gaan en andere partijen dient te overtuigen het hoort er allemaal bij. Welkom in de OR (en het is nog leerzaam ook).