Van menselijke maat tot primaat van de politiek

De medezeggenschap bij de overheid blijft iets bijzonders, hoewel het onderwerp formeel in lijn is gebracht met de medezeggenschap bij ‘gewone’ organisaties. Tineke Visser laat de subtiele verschillen zien tijdens het congres Or in de overheid.

Dagvoorzitter Tineke Visser, met vijftien jaar ervaring een veelzijdig veteraan in de medezeggenschap, vertelt over haar praktijkervaringen. ‘In de overheid heeft de medezeggenschap te maken met meerdere lagen. Ook wordt door centrale overheden beleid bedacht, dat in de uitvoering onverwachte problemen oplevert. Neem het ministerie van Sociale Zaken. Als dat ministerie nieuwe wet- en regelgeving maakt die het UWV moet uitvoeren, dan blijkt in de praktijk vaak lastig. Zo moeten verschillende systemen worden aangepast, medewerkers moeten worden opgeleid. Dat leidt tot uitvoeringsproblemen die soms nieuwe achterstanden opleveren.’

• Tip! Het dagelijks bestuur vormen van een ondernemingsraad is best lastig. Zeker als je net begint als voorzitter of secretaris. Hoe voorkom je dat je in 7 sloten tegelijk loopt? Laat je in één dag bijpraten: tijdens de Basiscursus dagelijks bestuur voor de ondernemingsraad op 2 juni of 17 november 2022.

Regels versus maatwerk

‘Binnen uitvoeringsorganisaties is men er erg op gespitst om een nieuwe toeslagenaffaire te voorkomen. Menselijk maat is nu het adagium, maar in de praktijk is dat voor ambtenaren soms lastig in de uitvoering. Voor de medezeggenschap is het erg belangrijk om dit beleid kritisch te volgen. Een bekende uitspraak in dit verband luidt: “Je kunt wel rechtmatig handelen, maar is het ook rechtvaardig?” Een ambtenaar die naar eer en geweten handelt, zou meer maatwerk moeten leveren maar moet ook binnen de kaders van de wet en regelgeving handelen. Dit staat soms op gespannen voet.’

Je kunt wel rechtmatig handelen, maar is het ook rechtvaardig?

De menselijke maat

Typisch voor de overheid is dat beslissingen een hele keten moeten doorlopen. De centrale rijksoverheid neemt beslissingen waarvan de uitvoering wordt doorgeschoven naar gemeenten. Visser: ‘Ons thema is “Terug naar de menselijke maat”. De vertrekkende baas van de Belastingdienst Jaap Uilenbroek waarschuwt echter dat de menselijke maat ook een glijdende schaal kan zijn. Wanneer de regels al te vrij worden toegepast, kunnen gemakkelijk ernstige fouten worden gemaakt. Vriendjespolitiek en populisme liggen op de loer. In de keten tussen beleidsvorming en uitvoering is er nu een groeiend wens naar meer samenhang tussen beleid en uitvoering. Maar ook naar meer ruimte voor de uitvoering van de regels, denk aan UWV en gemeenten.’

Zorgvuldigheid

Visser haalt nog een ander voorbeeld aan. Tijdens de coronacrisis waren de achterstanden bij de rechtspraak zo hoog opgelopen dat een verkorte rechtspraak was bedacht om ze in te lopen. ‘Maar hoe borg je dan de zorgvuldigheid? En voorkom je dat medewerkers de dupe worden van dit soort nieuwe regels en beleid? Dat is waar de or zijn rol moet pakken. Wat nog niet zo gemakkelijk is in een organisatie die van oudsher top-down wordt bestuurd.’ Professor Gijsbert Vonk zet op dit congres uiteen hoe werknemers meer eigen regie kunnen verwerven.

Voorkomen dat medewerkers de dupe worden van nieuwe regels, daar moet de or zijn rol pakken

Werkdruk en ziekteverzuim

Tineke Visser: ‘Een ander thema van deze leerzame dag is werkdruk en werkstress. Bijvoorbeeld in verband met thuiswerken. Voor sommigen mensen werkt dat prima en levert het minder stress op. Bij anderen groeit hierdoor juist de werkdruk. Want als werk en privé thuis door elkaar lopen, wanneer ben je dan eens klaar met je werk? Nu er na corona zoveel medewerkers ziek thuis zitten, kan dit een nieuwe golf van burn outs veroorzaken. Want dat hoge ziekteverzuim legt weer een extra druk op de medewerkers die wel nog aan het werk zijn.’

Hybride werken en personeelsbeleid

Hybride werken is actueler dan ooit. ‘Sommige medewerkers willen liefst nooit meer terug naar kantoor. Terwijl leidinggevenden zich zorgen maken over huisvesting, samenwerking, teamgeest en vele andere dilemma’s die het hybride werken oproept. De wensen van de werknemers kunnen tegenstrijdig zijn. Aan de ene kant zeggen werknemers: bestuurder, geef ons duidelijke kaders! Maar van de andere kant klinkt de roep om meer ruimte in de uitvoering van het hybride werken.’

Ook strategisch personeelsbeleid is een congresthema. ‘Op diverse departementen zijn extra ambtenaren aangenomen de afgelopen tijd. Dat geeft eindelijk weer wat verjonging, waarvan ook de ondernemingsraden kunnen profiteren.’

Lees ook:

• Politiek primaat: wanneer trekt een rechter de grens?
• Besluit gemeente valt onder primaat van de politiek
• Slingerbeleid bij de overheid; wat kan een or eraan doen?

Primaat

Tineke Visser benoemt nog meer interessante bijdragen voor dit congres. ‘Jurist Els Huisman bijvoorbeeld buigt zich over het primaat van de politiek, een beperking waarmee alleen de medezeggenschap in de overheid te maken heeft. De Hoge Raad interpreteert het politiek primaat steeds nauwer. Zodanig dat het ondernemingsraden wordt afgeraden om de stap naar de Ondernemingskamer te maken, bijvoorbeeld in het geval van een reorganisatie. Want: “jullie advies wordt toch niet mogelijk ontvankelijk verklaard, doordat het politiek primaat van toepassing wordt geacht”. Goed dat dit weer eens stevig op de agenda wordt geplaatst.’ Kortom, concludeert Visser: dit is een congres dat een medezeggenschapper in de overheid niet mag missen.