Donuteconomie voor de or

Moderne organisaties zijn steeds meer gericht op het hebben van betekenis, in plaats van het alsmaar laten groeien van de omzet (bedrijfsleven, zorg) of de welvaart (overheid). Ken je het model van de donuteconomie, van de Engelse econome Kate Raworth?

Raworth spreekt van organisaties die ‘laten gedijen’ (to thrive). Die organisaties maken afwegingen op basis van maatschappelijke impact, bijdrage aan de wereld en ook welzijn en inclusie van hun medewerkers. In plaats van groei, ten koste van alles. Dat is andere koek dan we gewend zijn! En hoe ziet ‘donut-medezeggenschap’ er dan uit?

• Tip! Denk je na een onderhandeling dit weleens: ‘Jammer. Daar had ik meer uit kunnen halen. Ik hoop dat het de goede relatie geen kwaad heeft gedaan.’ Volg dan de eendaagse training Succesvol onderhandelen met de bestuurder op 14 juni of 1 december 2022, en je kunt dat gevoel vergeten.

Moderne besluitvorming

In 2020 schreef ik het boek ‘Zeven skills van moderne medezeggenschap’, waarin ik moderne medezeggenschap plaatste in de lijn van moderne besluitvorming. Moderne besluitvorming waarbij alle betrokkenen (stakeholders) samen tot een besluit komen en dat ook samen uitvoeren. Dat is een andere aanpak voor de ondernemingsraad: hij heeft in dit proces invloed daarin (in plaats van invloed daarop).

• Lees ook: Verdubbel je impact met de ‘Zeven skills van moderne medezeggenschap’

Zo’n andere aanpak vraagt in eerste instantie om integriteit en vertrouwen van alle betrokkenen. En, om het handen en voeten te geven in de praktijk, die zeven skills van pitchen, framen, netwerken, onderhandelen, visie vormen, zichtbaar zijn en ambassadeur zijn (persoonlijk leiderschap).

Nieuwe inzichten over leiderschap

Moderne medezeggenschap komt voort uit veranderende inzichten over hoe we succesvol onze huidige organisaties leiden. Wat is de betekenis van organisaties en hoe verhouden ze zich tot de wereld? Nieuwe afwegingen daarin zijn de mate waarin organisaties (willen) bijdragen aan welzijn, duurzaamheid en inclusie. We kunnen immers niet altijd maar doorgroeien zonder schadelijke effecten.

• Lees ook: Drie rollen om de regie te pakken

In die lijn werkt Kate Raworth met haar donutmodel. Volgens Raworth laat een goede economie gedijen, zowel op sociaal vlak als in gebruik van de aarde. De gemeente Amsterdam is het bekendste voorbeeld van een organisatie die haar ideeën als basis neemt voor beleid, net als mijn eigen gemeente Zeist. Hoe kunnen ondernemingsraden deze bredere afwegingen vertalen naar hun dagelijkse werk? Bestaat zoiets als ‘donutmedezeggenschap’?

Donutmodel

Het donutmodel is door zijn eenvoud bijna een pitch van zichzelf. Het model ‘meet’ economische welvaart af aan hoe we er in slagen aan de behoeftes van iedereen te voldoen (het sociaal fundament) binnen de draagkracht van de aarde (het ecologisch fundament). Een donut is een soort oliebol met een gat erin. Het gat laat zien hoe en hoeveel mensen niet mee kunnen doen. De buitenkant laat zien hoe, en hoe ver we de draagkracht van de aarde overschrijden. De ‘veilige en rechtvaardige ruimte voor de mensheid’ ontstaat als beide in evenwicht zijn. Raworth heeft het model uitgewerkt met indicatoren.

Onbekende layout

Het donutmodel kunnen we ook toepassen op de medezeggenschap. Dan gaat het bijvoorbeeld bij de aanbesteding van een nieuwe arbodienst niet alleen om de goedkoopste aanbieder, of de arbodienst die medewerkers zo snel mogelijk weer aan het werk krijgt. Ook welzijn en inclusie van medewerkers telt dan mee, en duurzame inrichting van werkprocessen, zowel voor medewerkers als de maatschappij.

Zeven stappen van donutmedezeggenschap

Stap 1 – Verander de doelstelling: kijk anders

Het gaat niet om geld, maar om waarde. Oftewel laat het idee los van ‘meer output met minder middelen’ als drijvende kracht van (re)organisatie. Richt je op wat de organisatie laat gedijen, dus op de  betekenis  van de organisatie, in- en extern.

Stap 2 – Bekijk het hele plaatje

Kijk naast ‘efficiënt en effectief’ vooral naar duurzaamheid, welzijn en inclusie. Zet als ondernemingsraad deze laatste drie bovenaan op de agenda, omdat kostenbeheersing en omzet vanzelf veel aandacht krijgen. De economische aspecten worden vaak in cijfers gegoten en als ‘feiten’ gepresenteerd. Duurzaamheid, welzijn en inclusie kunnen met de indicatoren van het model van Raworth ook als feiten worden gepresenteerd.

• Lees ook: Wat is de basisbagage van een or-lid?

Stap 3 – Zorg dat mensen moeten samenwerken

Richt werkprocessen zo in dat mensen elkaar nodig hebben om verder te komen, dat levert het meeste op en is ook het meest in balans. Laat niet de ene afdeling concurreren met een andere, maar maak een interdependentie, een afhankelijkheid, zodat ze elkaar nodig hebben.

• Lees ook: Samenwerking in de or: team- en gedragsrollen

In de sport wordt het Papendalmodel, waarin atleten samen trainen, gezien als de basis voor de onverwacht grote hoeveelheid medailles van Nederland in de Olympische atletieknummers. Of, ook op de Olympische Spelen, de hoogspringers die samen de gouden medaille deelden. Ondernemingsraden kunnen bij reorganisaties, nieuwe afdelingen, nieuwe producten of diensten scherp kijken naar deze afhankelijkheden.

Stap 4 – Ethisch verantwoord

Hoe ethisch verantwoord is wat we doen? Wat doet onze leaseregeling? Onze beloning? Onze huisvesting? Onze wijze van verkopen?  En hoe ethisch is het bijvoorbeeld om eerst coronasteun te krijgen, en later in hetzelfde jaar de topman een enorme bonus te geven? Of, ander voorbeeld, hoe ethisch is het om in een cultuurverandering/reorganisatie dezelfde directeuren zonder vorm van assessment te benoemen?

Stap 5 – Divers en inclusief

Zorg ervoor dat iedereen meedoet en dat verschillen er mogen zijn en gebruikt worden. Ondernemingsraden kunnen hier veel mee! Zoals: stimuleren van het in beeld brengen van diversiteit en de daadwerkelijk beleefde inclusie (cijfers). Of het (laten) doen van een check van alle vormen van schriftelijke communicatie op inclusief taalgebruik.

• Lees ook: Betere diversiteit en inclusie: or-aanpak in 5 stappen

Stap 6 – Duurzaamheid

Raworth zegt: ‘creëren om te regenereren’. Voor de medezeggenschap is de vraag bij elk besluit: wat is de betekenis daarvan? Wat draagt het besluit bij? En is dat wat we willen? Slaan we met deze reorganisatie de juiste richting in? Is deze wijze van ziekteverzuimbegeleiding de juiste? Is de splitsing van een functie met een nieuw niveau van senior de juiste? Want wat regenereert dit, wat is uiteindelijk het effect? En hoe weeg je dat?

• Lees ook: In 10 stappen meer grip op de strategie van de organisatie

Ik vind dit, in mijn rol als adviseur, cruciale discussies over met name grotere organisatieveranderingen of invoering van nieuwe personeelsinstrumenten, zoals functiewaardering of jobcarving.

Stap 7 – Houd je voeten op de grond

Groot dromen en klein beginnen. Vertaal de voorgaande perspectief- en afwegingsgronden naar concrete zaken, zodat je met kleine stappen economisch gezond, duurzaam, inclusief en welzijn beter met elkaar in balans brengt.

Terug naar de zeven skills

Donutmedezeggenschap komt het meest tot uiting in de skills:

• Visievorming: namelijk het introduceren van andere perspectieven in het proces van besluitvorming.
• Ambassadeur zijn: namelijk het, ook op persoonlijk niveau als ondernemingsraadslid, kunnen dragen van besluiten en daarover op nieuwe manieren in gesprek gaan met bestuurder en organisatie, zoals via speaking circles.
• Pitchen en framen: hoe je pakkend aandacht weet te krijgen voor je pakkende, nieuwe perspectieven.

Isaäk Mol werkt als adviseur en trainer medezeggenschap voor Komeet. www.komeet.pro of isaak@komeet.pro.