De or wordt gekozen om de medewerkers te vertegenwoordigen. Maar zijn de traditionele verkiezingen wel de juiste manier? Deliberatieve democratie zorgt ervoor dat alle meningen worden gehoord.
Wie anderen vertegenwoordigt, of dat nou burgers of werknemers zijn, moet draagvlak hebben. Verkiezingen zorgen daarvoor. Maar het is niet de enige manier om tot besluiten voor het algemeen nut te komen, stelt onderzoeker Nephtis Brandsma. Voor Wiekiesjij Ondernemingsraden deed zij onderzoek naar deliberatieve democratie. Hierbij is het niet een gekozen orgaan dat namens de achterban besluiten neemt, maar gaan mensen die genoeg over het onderwerp weten met elkaar in gesprek om verschillende standpunten te beschouwen en te bespreken. De deelnemers komen aan de hand van informatie en argumentatie tot concrete, rationele oplossingen.
Rationele desinteresse
Deliberatieve democratie kan problemen van de traditionele representatieve democratie ondervangen, legt Brandsma uit: “De tweede kamer, de gemeenteraad en de ondernemingsraad kampen met allemaal met hetzelfde probeem: je hebt te maken rationele desinteresse. Mensen maken altijd een afweging of hun inspanningen iets opleveren. Bij verkiezingen lezen ze zich niet in in de onderwerpen of standpunten van partijen of kandidaten, omdat ze redeneren dat als je één van de vele kiezers bent, jouw stem toch niet veel impact zal hebben.”
Daarnaast is er volgens Brandsma sprake van wederzijds wantrouwen. Dat ziet zij in de politiek, maar ook in ondernemingen. “Burgers vertrouwen politici niet. Tegelijkertijd is het de angst van veel politici dat als je burgers betrekt bij de besluitvorming, zij onbezonnen zullen handelen. Dat zie je ook terug in organisaties. Bestuurders vinden dat de medewerkers niet genoeg kijken naar het algemene organisatiebelang, terwijl de medewerkers denken dat de bestuurders er alleen maar zitten voor hun beloning en hun bonus.”
Dialoog
Deliberatieve democratie is gebaseerd op dialoog, overleg en de afweging van verschillende standpunten, om zo een oplossing te vinden die goed is voor iedereen. Brandsma: “Er zijn drie bronnen van legitimiteit: de meerderheid moet achter het besluit staan, de mensen die de beslissing nemen zijn goed geïnformeerd en weten wat ze doen en het besluit wordt weloverwogen genomen. Dat staat centraal in de deliberatieve democratie. In discussie kom je andere meningen tegen en dat dwingt je om over je eigen standpunten na te denken. Er is niets mis mee als je met elkaar in discussie gaat, maar het gaat er niet om dat je knalt.”
Maar hoe bepaal je welke mensen aan tafel zitten om over de onderwerpen te delibereren? De meest extreme manier is om mensen via loting aan te wijzen, zegt Brandsma. “Zo krijg je echt een dwarsdoorsnede van de organisatie en vermijd je de usual suspects die altijd aan de verkiezingen meedoen.”
Klankbordgroepen
Een iets minder extreme vorm is het samenstellen van commissies en klankbordgroepen waarvoor je mensen rechtstreeks uitnodigt om mee te denken over een onderwerp. Een organisatie die al actief bezig is met het nadenken over vernieuwing van de medezeggenschap is Hengelo. De gemeente wil dat niet alleen de vaste medewerkers worden vertegenwoordigd, maar wil ook de flexibele schil organiseren. Om te kijken hoe de medewerkers denken over de medezeggenschap, werd eerst een medewerkersparticipatieonderzoek gehouden: Hoe transparant is de besluitvorming? Worden besluiten goed toegelicht? Brandsma: “Je moet altijd beginnen bij de medewerkers, wat willen zij? Je ziet vaak dat de or wat onzichtbaar is. In Hengelo zie je dat veel mensen graag willen dat de or bijeenkomsten faciliteert waar mensen mee kunnen praten. Uit de enquête bleek ook dat het werkoverleg heel belangrijk werd gevonden. Door de medewerkers rechtstreeks te betrekken, zag je de interesse toenemen. Zo kwamen er op een bijeenkomst zeventig mensen. Dat is heel wat anders dan het klassieke vragenuurtje waar meestal nul mensen op af komen.”
Weloverwogen besluit
Het is volgens Brandsma niet nodig om de klassieke or helemaal te vervangen voor deliberatieve democratie. “Je kunt ook kiezen voor een mengvorm, waarbij de or bijeenkomsten organiseert waar de verschillende standpunten worden besproken en vervolgens zelf met deze informatie een weloverwogen besluit neemt.”
Tip! Wil je meer weten over deliberatieve democratie als mogelijk alternatief voor de or? Nephtis Brandsma vertelt meer over haar onderzoek tijdens het congres Medezeggenschap 2020 op 24 november.
Geef een antwoord