Pensioen: initiatief or geboden

Het pensioenfront is in beweging. Steeds duidelijker wordt dat er steeds minder zeker is. Niet alleen wat de hoogte van het aanvullend pensioen betreft, maar ook de leeftijd waarop je met werken kan stoppen. De ondernemingsraad heeft een zorgtaak in deze.

Door Tineke de Rijk

Hoe moeilijk en ingewikkeld de pensioenkwestie ook is: de veranderingen leiden tot onrust onder de werknemers. En dus kan een ondernemingsraad niet meer om deze problematiek heen; de or moet er iets mee.

Tot een paar jaar terug was het vrij helder hoe de pensioenregeling in elkaar zat. Een collectief pensioenfonds waar men rechten opbouwde op een aanvullende uitkering op de AOW. Ieder jaar een pensioenoverzicht van het pensioen en dat was het dan. Vrijwel niemand die zo’n stuk eens goed doorlas.

In het grijze verleden waren er wel vreemde zaken

Met een beetje geluk nam de werkgever (een deel van) de premie over. In de cao’s was het meeste geregeld, alleen alert zijn bij waardeoverdracht bij de overstap naar een andere sector en het wisselen van pensioenfonds. Of opletten dat bij het vervroegd uittreden of minder gaan werken de pensioenpremie doorliep en het eindpensioen niet in gevaar kwam.

In het grijze verleden waren er wel vreemde zaken geweest, zoals het door vrouwen kunnen afkopen van hun pensioen (dat geld kon dan voor de uitzet besteed worden!), of het uitsluiten van parttimers onder de 21 uur. Mede daardoor is de inkomenspositie van gepensioneerde vrouwen overigens nu een stuk slechter dan die van de man met een jarenlang vast dienstverband.

De niet-cao’ers zoals hogere leidinggevenden en directies, regelden in hun individueel arbeidscontract vaak afspraken over hun pensioen. Of kregen bij vertrek wat extra’s mee om in de ‘pensioenpot’ te storten.

Alles staat op de helling

Dit alles staat op de helling. Vaste arbeidscontracten en een overzichtelijke opbouw via premies worden meer uitzondering dan regel op de huidige arbeidsmarkt. Mogelijk worden ook zzp’ers verplicht voor hun pensioen te sparen. De stijgende AOW-leeftijd gooit het berekeningssysteem voor de pensioenpremie omver, en er kunnen onverwachte fiscale complicaties optreden.

Werknemers die een eigen spaarregeling hebben via hun bedrijf, dus niet via een collectief pensioenfonds, werden onlangs geconfronteerd met het gegeven dat dit veel minder kan opbrengen dan begroot.

Het is bovendien niet denkbeeldig dat het hele pensioenstelsel op de kop gaat. Dat er grote veranderingen aankomen is zeker. Ondernemingsraden zullen dit thema, ook als het grootste deel van de collega’s nog onder een collectieve pensioenregeling valt, hoe dan ook op de overleg-agenda moeten zien te krijgen.

Al was het maar omdat de collega’s willen weten wat hen boven het hoofd hangt. En om te voorkomen dat men onverwacht met fiscale consequenties wordt geconfronteerd doordat de regelingen niet op tijd door de werkgever aangepast zijn.

Zorgtaak van de ondernemingsraad

Ook menige or leed en lijdt onder het idee ‘ver van mijn bed’ en ‘te moeilijk’, zodra het woord ‘pensioen’ valt. Maar de or heeft conform WOR art 28.1 een taak om de naleving van voorschriften op het terrein van arbeidsvoorwaarden te bevorderen. Pensioen valt onder de categorie arbeidsvoorwaarden, en zeker als er individueel opgebouwde potjes door veranderingen deels dreigen te verdwijnen, hebben mensen recht op dat opgebouwde bedrag.

Een or dient eveneens in brede zin voor de belangen van werknemers op te komen. De stelling dat de or niets met pensioenen te maken heeft, klopt dus niet.

Informatie organiseren

De or kan initiatief nemen om werknemers te infomeren over de huidige situatie, de ontwikkelingen en de effecten van individuele keuzes. Dat wordt steeds belangrijker bij bijvoorbeeld de mogelijkheden om gedeeltelijk eerder met pensioen te gaan, of wanneer er een generatiepact is, enzovoort.

De or kan de afdeling HR ook alert houden om mensen tijdig voor te lichten over hun mogelijkheden. En niet pas als men vlak voor het pensioen staat. Want dan is het vaak te laat om nog bepaalde acties te ondernemen.

Wie wordt met een pensioengat geconfronteerd?

Zorg ook dat er binnen het bedrijf een overzicht is van wie er eventueel met een pensioengat geconfronteerd gaat worden door de stijgende pensioenleeftijd. Dit kan met name mensen treffen die op basis van oude regelingen met (deeltijd) pensioen gegaan zijn.

Complexer zijn de fiscale complicaties die zich nu aftekenen doordat de AOW-leeftijd stijgt in combinatie met de fiscale pensioenmaxima waarbinnen een pensioenregeling moet blijven.

De WOR geeft de or inmiddels meer rechten, zoals instemmingsrecht op de pensioenregeling en de pensioenovereenkomst. En bij verandering van de collectieve pensioenregeling die is ondergebracht bij een verzekeringsmaatschappij of de keuze voor een nieuwe maatschappij. Wat dat betreft kan de or dus meer invloed hebben, al vergt het veel specifieke expertise.

Voorbeeld: containerterminal APTM

Initiatief nemen is van belang, samenwerking zoeken en proactief zijn binnen de organisatie ook. Als voorbeeld hiervan nemen we APMT 1, containerterminal op de Maasvlakte.

Barry de Bel, voorzitter or APMT: ‘Wat de pensioenen betreft maken wij ‘kant en klare brokken’. Voorop daarbij staan de belangen van de individuele werknemers en het uitgangspunt dat iedere verslechtering op individueel niveau gecompenseerd dient te worden. Want pensioen is uitgesteld loon en dus een arbeidsvoorwaarde. De or overlegt met de directie over pensioenregelingen en de uitvoeringsovereenkomst die om de 4, 5 jaar afgesloten wordt. Dat betekent dat je gaat tenderen met verzekeringsmaatschappijen.’

Het thema pensioen op de agenda houden

Het op de or- en overlegagenda houden en aanpakken van het thema pensioen wordt voorbereid door een vaste werkgroep. Deze bestaat uit een afvaardiging van de or, de General Manager HR en General Manager Finance, plus een actuaris namens de or en een actuaris namens de directie.

Barry: ‘Samen kijken we waar we mee te maken hebben zoals de verlaging wettelijke pensioenopbouw; dat is een fiscale maatregel waardoor de loonbelasting omhoog gaat. Een ander punt met gevolgen is het al twee keer aanpassen van de pensioen-richtleeftijd door de verandering van de AOW-leeftijd.’

Een item dat veel specialistische inzet vereist, was en is de beëindiging van pensioenregeling voor degenen die nog onder de eindloonregeling vallen. Daarvoor dient een compensatie afgesproken te worden. Barry: ‘De rode lijn hierbij is dat pensioen uitgesteld loon is en dat bij vermindering daarvan dit dus gecompenseerd dient te worden.’

Maatwerk

De case van APMT laat zien hoe gecompliceerd het thema pensioen nu al in de praktijk is. En hoe zowel de werkgever als de or met elkaar de ontwikkelingen in de gaten kunnen houden en zich daarbij door experts laten ondersteunen.

Het is hoe dan ook hoog tijd om als ondernemingsraad pensioen als vast thema op de agenda te hebben.

Dit artikel is gepubliceerd in OR magazine.

Lees ook:

• Beschikbare premieregeling pensioen: tips voor de or
• Tevredenheid over wetswijziging WOR pensioen
• Aanpassingen pensioen: heeft or instemmingsrecht?