Waak over de cao en mis geen kansen

Elke ondernemingsraad heeft de plicht om naleving van de cao en arbeidswetgeving te bewaken en te bevorderen. Meestal verdiept de or zich er pas in als er over dergelijke zaken overlegd moet worden. Begrijpelijk, maar daarmee kunnen wel kansen worden gemist.

Door Tineke de Rijk

Ondernemingsgraad en arbeidsvoorwaarden: de gemoederen lopen regelmatig hoog op. Aan de ene kant het ‘ideaal’ van de onderhandelende or die perfect passende arbeidsvoorwaarden ofwel maatwerk weet te regelen. Dit in plaats van door de vakbonden geperst te worden in het dwingende keurslijf van de ouderwetse cao.

Aan de andere kant staan de ervaringen van bonden met werkgevers die, door met de ondernemingsraad te onderhandelen, hen bewust buiten de deur houden en eenzijdig de cao opzeggen. Daarbij komt dat het voor een (c)or zeer verleidelijk kan zijn om hierin mee te gaan. Dit voelt immers als erkenning door de bestuurder, en een grote kans om zich tegenover de collega’s te profileren.

Valkuilen worden al snel gebagatelliseerd

De vele valkuilen worden dan al snel gebagatelliseerd. Want wat bijvoorbeeld als het slechter gaat met het bedrijf en er ontslagen gaan vallen? Moet de or dan bepalen wie ontslagen wordt? En wat als de lonen achter blijken te blijven bij de structurele verhoging die de cao biedt? Leg dat de collega’s dan maar eens uit.

Bovendien kan een geldende cao juridisch niet van het ene op het andere moment eenzijdig opgezegd en vervangen worden door een AVR (arbeidsvoorwaardenregeling). Het risico is dan groot dat niet de onderhandelingen zelf maar de rechtszaken die volgen, veel energie van alle betrokkenen vergen; dat het ‘gewone’ or-werk blijft liggen en de collega’s uiteenvallen in kampen van voor- en tegenstanders.

Samenspel tussen bonden en medezeggenschap

In de praktijk gaat het er meestal niet zo zwart/wit aan toe en is er juist meer sprake van een samenspel tussen bonden en de medezeggenschap. Zo kent menige cao inmiddels artikelen die in overleg met de or in regelingen uitgewerkt moeten worden.

De cao Sociaal Werk, Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening bijvoorbeeld bepaalt dat het instemmingsrecht van toepassing is voor alle onderwerpen waarmee met de or overlegd dient te worden. Zo krijgt de or door de cao juist meer rechten en vervalt de continue discussie of iets wel of niet onder de WOR valt.

Cao Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg

Een ander voorbeeld is de cao VVT (Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg). Deze kent een ‘basis-deel’ waarin de zogenoemde primaire arbeidsvoorwaarden (hoogte lonen en loonruimte) staan, terwijl over vele andere thema’s overlegd moet worden met de ondernemingsraad, zoals de werktijden, flex en roosters. Opvallend: de or dient hier wel een achterbanraadpleging over te houden en de resultaten met de bonden te delen.

Voordeel van dergelijke ‘kantelingen’ is dat de or maatwerk kan ontwikkelen en de afspraken in overleg met de bonden getoetst worden aan zowel de cao als andere wettelijke bepalingen. Zo loopt niemand risico op afspraken die wettelijk niet houdbaar blijken. Letterlijk een samenspel dus.

De zorg voor medewerkers die niet onder de cao vallen

De or heeft conform de WOR bovendien de zorg voor medewerkers die boven een bepaald niveau niet onder de cao vallen maar wel onder secundaire arbeidsvoorwaarden als lease- en bonusregelingen. De WOR geeft eveneens het recht op informatie over de beloning van bestuurders.

Bij personeelshandboeken waarin zaken geregeld worden als werktijden, overwerk en pauzes, vakantie- en verlofregelingen, ziekteverzuimbeleid, werkkostenregeling, studiekosten, functioneren en beoordelen, heeft de or eveneens een rol.

Bij een cao zijn deze handboeken daarvan afgeleid, bij het ontbreken daarvan geldt dit als vervanging. Ook dan dient dit niet in strijd te zijn met wetgeving zoals Arbo en arbeidstijden.

De ondernemingsraad als waakhond

WOR artikel 28.1 geeft de or een duidelijke ‘waakhond-rol’ op het arbeidsvoorwaardenvlak. Want daar staat: ‘… bevordert zoveel als in zijn vermogen ligt de naleving van de voor de onderneming geldende voorschriften op het gebied van de arbeidsvoorwaarden, alsmede van de voorschriften op het gebied van de arbeidsomstandigheden en arbeids- en rusttijden.’

Dit betekent dat de or dient toe te zien op de juiste uitvoering van de cao. En bijvoorbeeld te beoordelen of werktijden en roosters binnen de regelgeving passen.

Ter illustratie: een praktijkvoorbeeld

In de zomer heeft een bedrijf een proef uitgevoerd met het verlengen van de avonddienst van elf naar twaalf uur. Deze wordt door de bestuurder geschetst als geslaagd en als voorgesteld structurele wijziging. Want de productie nam toe en de ochtendploeg had veel minder opstartproblemen.

De or is in eerste instantie ook enthousiast, maar onder de betrokken werknemers blijken er heel wat gegronde bezwaren te leven. Ouderen wijzen op de cao die bepaalt dat 55-plussers niet na 23.00 uur ingeroosterd mogen worden.

Een ander praktisch bezwaar is dat de laatste bus net na elf uur vertrekt en heel wat collega’s (men zit op een afgelegen bedrijfsterrein) na twaalven niet weten hoe thuis te komen. De luxe van een auto geldt niet voor iedereen en met de fiets of scooter is het in de herfst en winter bepaald niet prettig.

Bovendien hebben aan de proef veel flexkrachten deelgenomen die in de zomer de vaste krachten vervangen. Hen vergelijken met de vaste werknemers is dan onjuist. De or staat mede door de cao stevig in zijn argumenten en de roosterwijziging gaat niet door.

Weet wat er moet en kan

De cao en andere wetgeving zijn voor menig or-lid taaie kost. Meestal verdiept ook een or zich hier pas in als er over zaken overlegd moet worden en/of zich incidenten voordoen. Begrijpelijk, maar daarmee kunnen wel kansen worden gemist.

> Zorg dus dat alle or-leden weten wat er in de cao staat en inventariseer welke cao-artikelen door de or verder ingevuld dienen te worden. Als er een bedrijfsledengroep is kunnen daarmee de taken op elkaar afgestemd worden door regelmatig overleg. En menig vakbondsbestuurder zal graag ingaan op een uitnodiging van de or om de cao toe te lichten.

> De or kan ook initiatief nemen door bijvoorbeeld onder de achterban te peilen welke cao-artikelen voor hen in het bijzonder spelen. Zoals bijvoorbeeld regelingen rondom mantelzorg en ouderschap: die lenen zich echt voor individueel maatwerk.

> Ook werknemers zien arbeidsvoorwaarden vaak als taaie kost; de ondernemingsraad kan een rol spelen bij de uitleg daarvan. De or kan ervoor zorgen dat werknemers hun rechten ook kennen, uitleg (laten) geven over de arbeidsvoorwaarden en vooral ook individuele ervaringen laten melden. De waakhond zijn, dus.

En wat het zelf onderhandelen betreft? Als er helemaal niets is kan dat een keuze zijn. Maar als de vos de passie preekt is het oppassen.

Lees ook:

• Onderhandelen over arbeidsvoorwaarden: tips voor de or
• 18 tips: invloed uitoefenen op de werktijdenregeling
• Wnra en arbeidsvoorwaarden: de or is aan zet

Dit artikel is eerder gepubliceerd in OR magazine.