De Wet Normalisering Rechtspositie Ambtenaren (Wnra) beoogt het verschil tussen ambtenaren en ‘gewone’ werknemers te verkleinen. Hoe zit dat met medezeggenschap en het politiek primaat? En wat vinden ambtenaren ervan? ‘De ondernemingsraad staat met 1-0 achter’.
Door Jac. Janssen
Een ambtenaar, iemand die een ambt draagt, is aangesteld om voor een openbare dienst te werken. De website van Binnenlandse zaken meldt dat, met de nieuwe Wnra, ‘de aard van de arbeidsrelatie’ verandert, en ook ‘de organisatie waar de ambtenaar werkzaam is’. De vraag is: verandert de Wnra ook de positie van de medezeggenschap bij overheidsinstellingen?
Eenzelfde mate van inspraak?
Bas van Laar, or-voorzitter gemeente De Bilt, mailde ons: ‘Zojuist las ik in het novembernummer van uw magazine het artikel van Loe Sprengers over politiek primaat. Dit roept bij mij weer eens de vraag op hoe dit zich verhoudt tot de recente ontwikkeling.
Ambtenaren zijn door de Wnra per 1 januari ‘gewone werknemers’ geworden. Zou het dan niet logisch zijn als de medezeggenschap zich ook in die lijn zou ontwikkelen? Dus dat wij als or bij een gemeente eenzelfde mate van inspraak zouden krijgen als bij iedere andere organisatie? Lijkt me een mooie prikkelende vraag, ik verneem graag uw reactie.’
Bas licht zijn opmerking telefonisch toe. ‘Ik vroeg me af of ik de enige met die vraag was, al kan ik me dat nauwelijks voorstellen.’ Wij ook niet.
- Tip! Tijdens het Congres Or in de overheid – Wnra in de praktijk op 12 mei leer je precies hoe de Wnra de praktijk van de medezeggenschap raakt en wat dit betekent voor de rol en positie van jouw or. Bekijk het programma.
Onomkeerbare besluiten
Bas dist voorbeelden op van situaties waarin zijn ondernemingsraad werd geconfronteerd met feitelijk onomkeerbare besluiten – door het politiek primaat.
Is hierover wel nagedacht in Den Haag?
‘Er is bezuinigd op de bedrijfsvoering, bijvoorbeeld op de viering van ambtsjubilea en afscheid van medewerkers. Een ander voorbeeld is een organisatieverandering die twee jaar geleden werd ingezet. Daarbij waren twee teamcoaches aangesteld voor de begeleiding van teams bij zelfsturing en samenwerking. Zowel in de begroting 2019 als in de begroting 2020 is één van die fte’s wegbezuinigd.
In beide gevallen zijn wij hiervan pas op de hoogte gesteld nadat het college hierover besloten had. Dat was een politiek besluit. Bij een gewone or speelt dat politieke primaat niet. Zij beschikken wél over alle middelen die de medezeggenschap wettelijk heeft gekregen. Wij zijn sinds 1 januari ook ‘gewone werknemers’, maar waarom verandert onze medezeggenschap dan niet mee? Is hierover wel nagedacht in Den Haag?’
Welke aanpassing zou dan nodig zijn om de ongelijkheid in medezeggenschap op te heffen?
‘In artikel 46d WOR staat de term ‘politiek primaat’ als een soort voorbehoud, dat afbreuk doet aan onze medezeggenschap. Om een gelijke status voor ons te scheppen, zou die term uit de wet geschrapt moeten worden.’
Niet marktconform
Het artikel van Loe Sprengers waar Bas van Laar naar verwijst, beschrijft een casus waarin de or van de politie Oost-Brabant negatief adviseert over een voorgenomen besluit. De werkgever zet het besluit door, de or gaat in beroep bij de Ondernemingskamer, maar de werkgever doet een beroep op het primaat van de politiek. De korpschef die het besluit neemt, legt immers ook verantwoording af aan de Minister van Veiligheid en Justitie, zo luidt de redenering.
De or zoekt het hogerop bij de Hoge Raad. Deze ziet geen reden om ‘inhoudelijk op dit cassatieverzoek in te gaan’, schrijft Sprengers, en volgt voor de achtste keer op rij het oordeel van de OK.
Sprengers concludeert: ‘Deze rechtspraak heeft tot gevolg dat een ondernemingsraad bij de overheid meestal geen bevoegdheid heeft bij onderwerpen met een politiek aspect, tenzij het om de personele gevolgen gaat (zie kader onderaan, red.). Van een ‘marktconforme’ medezeggenschap bij de overheid is verre van sprake meer. Indien daarin verandering wordt gewenst, zal dat vanuit de politiek moeten komen.’
Johan Remmits, voorzitter gor
Ik spreek verder over deze materie met Johan Remmits. Hij is or-lid bij de Raad voor de Kinderbescherming, lid van de dor (departementale ondernemingsraad) van het Ministerie voor Justitie en Veiligheid, plus voorzitter* van de gor (groepsondernemingsraad) van het Rijk. Alles bij elkaar zo’n anderhalve voltijdsbaan met veel extra reistijd, en geen tijd meer voor zijn ‘normale’ functie bij de Raad voor de Kinderbescherming.
Is medezeggenschap bij het Rijk veel ingewikkelder dan in een niet-ambtelijke organisatie?
‘Veel ingewikkelder wil ik niet zeggen, maar wel in het politiek primaat. Zwart-wit gesteld zou een bestuurder die bepaling kunnen misbruiken om de or ergens buiten te houden, door een handtekening van de minister onder een besluit te zetten. Er zijn thema’s, vooral op het gebied van huisvesting, waarbij wij vermoeden dat dit gebruikt wordt om ons te ontwijken.’
Zijn de uitspraken van de OK en de Hoge Raad dan bedoeld om het politiek primaat overeind te houden?
‘Die zaken worden altijd in het nadeel van de medezeggenschap uitgelegd, zoals ook uit het stuk van Sprengers blijkt. Soms lijkt het of rechters bang zijn om iets open te breken waarvan de gevolgen niet te overzien zijn. Je krijgt er geen vinger achter bij de uitspraken die we tot nu toe hebben gehad. Dus moet je dit anders aanpakken.
Ook de werkgever is er namelijk bij gebaat dat de medezeggenschap meedenkt. Maar nu heeft het politiek primaat de overhand. Waar houdt dat op en begint de bedrijfsvoering? Wij zien wel mogelijkheden om dit open te breken.’
Hoe pak je dat dan aan?
‘Wij hebben een vierhoeksoverleg tussen de vakbonden, de or, de werkgever en de bestuurder (momenteel dezelfde persoon). Dat is nog niet zo’n serieus overleg. De or trekt er hard aan om dit serieuzer te krijgen. De vakbonden lijken ook over de streep te komen hierin. De Wnra betekent namelijk een verzwakking voor hun positie, dus we hebben hier een gezamenlijk belang.
Het gaat om het belang van de organisatie als geheel, die wint door die samenwerking. Ik heb niet de illusie dat we dit van de ene op de andere dag voor elkaar krijgen. De signaalfunctie van de samenwerking tussen or en vakbonden is heel krachtig; samen moeten ze ons wel serieus nemen.
De bestuurder ziet heus wel dat hij ons niet altijd met een kluitje in het riet kan sturen. Dit zal niet meteen lukken, eerst zullen er nog wel enkele rechtszaken overheen gaan.’
- Lees ook: Wnra: wat is de rol van or en vakbonden?
Het begin van een omschakeling
Remmits stopt als voorzitter van de gor*, vooral vanwege de tijd die het medezeggenschapswerk hem kost. Hoeveel je daar ook van leert. ‘Wel wil ik graag nog de eerste stappen meemaken in dit proces, zodat ik aan het nieuwe or-bestuur alvast het begin van een omschakeling kan overdragen.’
De medezeggenschap lijdt aan hetzelfde euvel als de politiek, merkt Remmits: ‘Zowel de politiek als de medezeggenschap heeft te maken met wisselende personen, vanwege zittingstermijn en verkiezingen. Dat kan het ingezette proces in gevaar brengen. Daarom moeten wij het goed op de kalender krijgen. Dan maak je het onafhankelijk van gekozen personen. Als dat niet lukt, voorzie ik problemen.’
Zijn ambtenaren blij met de Wnra?
‘Ik ken geen ambtenaar die het belang van deze wet ziet. We blijven toch ambtenaren, moeten nog steeds de eed afleggen, hebben onze eigen bedrijfscultuur enzovoort. En als medezeggenschap verliezen we aan invloed, evenals de vakbonden. Zelfs cao’s afsluiten kan nu zonder de vakbonden. Daar maak ik me wel zorgen over.
We moeten de krachten bundelen om te voorkomen dat we tegen elkaar uitgespeeld worden. En dat partijen zaken moeten regelen waarvoor ze niet zijn toegerust. Vanwege zijn afhankelijke positie hierin staat de or met 1-0 achter.’
Hoe kijk je aan tegen de vraag van Bas van Laar?
‘De medezeggenschap kún je niet gelijktrekken zolang het politiek primaat in de wet staat. Kijk, het staat niet zo verkeerd in de WOR, maar kan toch blijkbaar zo ruim worden geïnterpreteerd.
De WOR moet je altijd zien als een ondergrens, voor wanneer je er samen niet uitkomt. Maar blijkbaar is die formulering te veel gebaseerd op een doorsnee-ondernemingsraad en niet toegerust op de specifieke positie van de medezeggenschap bij de overheid. Het lukt rechters blijkbaar niet om die grens scherp te trekken.’
‘Wnra is symboolpolitiek’
‘De Wnra is een duidelijk voorbeeld van een maatregel waarmee een politicus op de korte termijn wil scoren,’ vervolgt Remmits. ‘Symboolpolitiek die de organisatie en de burgers niets oplevert, maar wel enorm veel tijd en geld heeft gekost om in te voeren. Iemand die in de WIA zit moet straks een deel van zijn toeslag inleveren. Dat is maar één van de onvoorziene neveneffecten die opgelost moeten worden.
Een opvolger mag daarvoor meestal opdraaien, zie ook de ellende bij de Belastingdienst en bij Justitie en Veiligheid. Daar is een cultuurverandering ingezet, maar de bestuurder vertrekt met het risico dat het doodbloedt.’
* In januari heeft Remmits het gor-voorzitterschap overgedragen aan Robert Jans van de RVO. Er zijn bemoedigende gesprekken gevoerd met zowel vakbonden als bestuurder.
- Tip: download de gratis Whitepaper Wnra en de impact voor de medezeggenschap
Ondernemingsraad politie Oost-Brabant
Een verhuizing heeft toch wel degelijk ‘personele aspecten’?
Rob van der Klift, or-voorzitter politie Oost-Brabant: ‘Onze insteek is dat het primaat van de politiek in de casus Oost Brabant niet van toepassing is. Dat was wel zo voor de te benoemen locaties voor de hoofdbureaus. Alle overige locaties werden vastgelegd in het Strategisch Huisvestings Plan, dat door de Centrale Ondernemingsraad is vastgesteld. De OK is van mening dat dit wel het geval is. Dan is er de genoemde uitzondering ‘tenzij het om personele gevolgen gaat’. Dat is hier wel degelijk het geval. Door de uitspraak van de OK maakt men dus een uitzondering op de uitzondering.’
Voelen jullie je als medezeggenschappers voor vol aangezien bij deze uitspraak?
‘Nee, door deze uitspraak komt het erop neer dat vrijwel elk besluit dat door een overheidsondernemer wordt genomen, onder het primaat van de politiek valt en niet aan een rechterlijke toetsing kan worden onderworpen. Onzes inziens wordt hier niet of onvoldoende gekeken naar de argumenten van de or, en wordt nagenoeg geheel voorbijgegaan aan de belangen van de medewerkers.’
Wat doen dit proces en deze uitspraak met de arbeidsverhouding or- bestuurder?
‘Uitgangspunt voor de or was een zakelijk geschil met zijn bestuurder, de politiechef. Dat gold voor beide partijen. Proces en uitspraak hebben geen invloed gehad op de onderlinge arbeidsverhouding.’
Lees ook:
Kom naar het congres Or in de overheid – Wnra in de praktijkTijdens het Congres Or in de overheid – Wnra in de praktijk op 12 mei hoor je precies hoe de invoer van de Wnra de praktijk raakt en wat dit betekent voor de rol en positie van de or.
Dag,
Het is een interessant artikel, met een treurige tendens. Eigenlijk is de opmars van het politiek primaat al jaren gaande, ook voor de WNRA. Zo lang de politiek het maar niet over personele impact heeft….staat de medezeggenschap formeel buiten spel. Invloedrijk zijn als OR is echter niet volledig afhankelijk van de bepalingen in de WOR. Kies vaker voor ongevraagde adviezen die goed onderbouwd (met argumenten) en ondersteund (door collega’s) zijn. Bouw ook een breed netwerk op met belanghebbenden en geïnteresseerden en ventileer daar af en toe eens iets.
Interessante vraag. Ik ben van mening dat te laat geïnformeerd worden voor een groot deel te maken heeft met een onvoldoende georganiseerd netwerkbeheer van de OR. Als de OR in een vroeg stadium criteria neerlegt bij betrokken besluitvormers wordt de relevantie van het Politiek primaat verminderd en verschuift het naar zorgvuldige besluitvorming. Als de politiek besluitvormers vroegtijdig bekend zijn met de or-criteria. Aan Zorgvuldige besluitvorm kan niemand zich onttrekken.
Er valt weinig onder het politiek primaat. Het gaat alleen om overmacht zoals wetwijzingen door de Tweede Kamer en beslissingen die onbedoeld bedrijfsvoering treft, maar beslissingen van de gemeenteraad of wethouders die bedrijfsvoering treft, dus onder de WOR dient eerst de OR een advies over geïnformeerd worden.
Meestal is het een kwestie, dat een bestuurder te laat de OR inlicht of de OR passeert.
Vooral bestuurders met een ook een politieke pet op, misbruiken politiek primaat.
Wethouders en burgemeester gaan niet over de bedrijfsvoering.
Net als de tweede kamer of de minister niet gaat over de bedrijfsvoering en uitvoering.
Aanvulling ik zie een rol voor de vakbonden. Deze kunnen bodemprocedures te voeren.