Arbobalans 2020: vier uitkomsten rond werkdruk en verzuim

Tussen 2014 en 2019 is de werkdruk niet toegenomen. Tenminste, zo hebben de werknemers dat zelf ervaren. Dit blijkt uit de Arbobalans 2020 van TNO. Wendela Hooftman, senior onderzoeker werk en arbeid bij TNO bespreekt vier uitkomsten rond werkdruk en verzuim.

Werkdruk is kort gezegd een balans tussen taakeisen (snel, veel of extra moeten werken) en autonomie (zelf beslissen hoe en wanneer het werk doen). ‘Wie bijvoorbeeld hoge taakeisen en een lage autonomie in het werk ervaart, heeft een hoger risico op werkstress, psychische aandoeningen en uiteindelijk ook op arbeidsongevallen’, vertelt Hooftman. ‘Werkdruk is complex en kent een breed spectrum aan factoren. Bijvoorbeeld hoe hoog de draaglast van de medewerker zelf is, de behoefte aan autonomie, hoe de werkgever ermee omgaat en of collega’s zich bereidwillig opstellen.’

1. Werkdruk is gelijk gebleven

Nederland telde in 2019 7,5 miljoen werknemers, 1,1 miljoen zelfstandig ondernemers zonder personeel en 340.000 zelfstandig ondernemers met personeel. Het percentage werknemers dat regelmatig een hoge werkdruk ervaart, was in 2019 stabiel in vergelijking met vijf jaar eerder. ‘Dat kun je interpreteren als goed nieuws’, zegt de onderzoeker.

Werkdruk is an sich niet erg

‘Zolang de maatschappij en het werk niet veranderen, is het niet aannemelijk dat het werkdrukpercentage wijzigt. Werkdruk an sich is ook niet zo erg, zolang medewerkers er maar geen last van krijgen. Werkdruk wordt een probleem als het uitmondt in werkstress, burn-outklachten en uitval. Aan die uitkomsten is de afgelopen jaren zichtbaar gewerkt, want het percentage medewerkers dat burn-outklachten ervaart, stabiliseert of neemt zelfs iets af.’

• Tip! Werkdruk en werkstress ontstaan meestal door psychosociale arbeidsbelasting (PSA). Samen met minder werkplezier en hogere werkdruk kan dat leiden tot een burn-out. De or heeft instemmingsrecht op diverse beleidsonderwerpen die PSA en verzuim kunnen voorkomen of verminderen. Tijdens de studiedag Werkdruk/werkstress en de rol van de OR op 21 september leer je er alles over.

2. Werknemers met psychische beroepsziekten verzuimen het meest

‘Hoewel de data voor mij niet meer nieuw is, valt het me nog steeds op hoe belangrijk een gezonde psychosociale arbeidsbelasting is voor veilig en gezond werken. Zodra die uit balans is, vallen mensen uit’, vertelt Hooftman. Werknemers die in 2018 één of meer door een arts vastgestelde beroepsziekte(n) opliepen, verzuimen gemiddeld 45 dagen. Dat is 39 dagen méér dan werknemers zonder nieuwe beroepsziekte. Werknemers met psychische beroepsziekten hebben het meeste extra verzuim, namelijk 60 dagen.

• Lees ook: Hoe de or psychosociale arbeidsbelasting (PSA) in beeld kan krijgen

Pesten en intimidatie geven verzuim

Bepaalde belastende arbeidsomstandigheden blijken samen te hangen met hoge gemiddelde verzuimpercentages. Het gaat om (zeer) vaak gepest worden door leidinggevenden of collega’s en (zeer) vaak geïntimideerd worden door de leidinggevenden of collega’s. Werkkenmerken die het meest samenhangen met beroepsziekten zijn ontevredenheid met het werk, hoge taakeisen en herhalende bewegingen. ‘Voor psychische beroepsziekten zou preventie zich moeten richten op ontevredenheid met het werk, een hoge moeilijkheidsgraad en conflicten met leidinggevende of werkgever’, aldus de onderzoekers in het rapport.

3. Vooral uitzendkrachten scoren ongunstig op werkdruk

Bijna 28 procent van de uitzendkrachten ervaart een hoge werkdruk, vergeleken met 17 procent van de werknemers met een vaste arbeidsrelatie. Hooftman: ‘Over het algemeen zie je dat uitzendkrachten niet per se hoge taakeisen hebben, maar vooral weinig zeggenschap over hun werk. Zij krijgen vaker de vraag of zij iets willen doen op een bepaalde manier. Terwijl medewerkers die al een langere tijd ergens werken wel het vertrouwen hebben gekregen dat ze de klus kunnen klaren.’ Het verschil in het percentage medewerkers dat een lage autonomie ervaart in verschillende arbeidsrelaties is dan ook fors: bijna 40 procent met een vaste arbeidsrelatie tegenover 70 procent  bij uitzendkrachten.

• Tip! Hoe zet je snel een stappenplan op voor een goede risico-inventarisatie en -evaluatie? Lees het snel na in de Kennisbank OR in de Praktijk!

Zelfstandigen werken het autonoomst

Daarentegen zegt ongeveer 12 procent van de zzp’ers een lage autonomie te hebben. Dat is vier keer minder dan bij vaste medewerkers en verklaarbaar, aldus Hooftman. ‘Er is een substantiële groep zzp’ers die bewust heeft gekozen voor deze arbeidsvorm, omdat zij graag zelf kiezen hoe zij werken. Sommige zzp’ers kiezen er bijvoorbeeld voor om ’s ochtends en ’s avonds te werken en ’s middags te genieten van de zon. Zulke onregelmatige werktijden zijn in het algemeen negatief voor de arbeidsbelasting, maar kunnen juist positief zijn als je er helemaal zelf voor kiest.’

4. Werkgevers nog steeds zoekende in aanpak werkdruk

‘Er is geen ‘one size fits all’-oplossing voor werkdruk’, vertelt de onderzoeker. ‘Dat maakt dat werkgevers nog steeds zoeken naar de beste aanpak.’ Werkgevers gaven namelijk het vaakst ‘aanpak werkdruk’ aan bij de vraag ‘Op welk vlak zijn aanvullingen en maatregelen nodig?’. Tot nu toe boden werkgevers voornamelijk ruimte en bespraken ze het onderwerp tijdens werkoverleg of functioneringsgesprekken.

• Lees ook: Maak je druk om werkdruk en stress

Concrete oplossingen

‘Werkdruk gaat niet over hoeveel mailtjes een medewerker moet schrijven of hoeveel patiënten hij moet wassen. Iedereen kan zien dat een verhuizer fysiek zwaar werk doet. Als de medewerker een bepaald meubelstuk niet kan tillen, kun je daar concrete oplossingen voor bieden zoals een tilhulp of het meubelstuk uit elkaar halen.’

Neem je verantwoordelijkheid

Dat geldt niet voor werk met een hoge psychosociale belasting’, vertelt ze. ‘Juist omdat de werksituatie continu verandert en er niet één oplossing is, zal een werkgever continu zoeken naar de beste aanpak. De beste aanpak zou dan zijn dat er een cultuur is waarin het thema bespreekbaar is en iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. De werkgever door het thema aan te kaarten en regelmatig aan de medewerker vraagt hoe het met het werk gaat en waar hij behoefte aan heeft. Maar ook de medewerker moet verantwoordelijkheid nemen en het zelf aankaarten als er zaken aandacht behoeven.’

• Lees ook: Arbowet-checklist voor de ondernemingsraad

Dit artikel verscheen eerder op PW.