Uitleg sociaal plan: de cao-norm

Na een kort geding krijgt de vakbond FNV ook in een bodemprocedure de bevestiging dat de brieven die de werkgever aan medewerkers heeft verstuurd kwalificeren als schriftelijke mededelingen zoals gedefinieerd in het sociaal plan. Het betekent dat de betreffende medewerkers een beroep kunnen doen op dit sociaal plan en indien zij daadwerkelijk zouden worden ontslagen, recht hebben op de daarin bepaalde (hoge) ontslagvergoeding.

Bij deze ondernemer, een producent van medische instrumenten en hulpmiddelen, heeft de FNV in 2015 al een sociaal plan afgesloten met onder andere daarin de oude kantonrechtersformule met een correctiefactor C van 1,3. Het sociaal plan is als cao aangemeld bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. In het sociaal plan is ook bepaald dat eventuele bezwaren zullen worden behandeld door een begeleidingscommissie die op de in het sociaal plan bepaalde wijze moet worden samengesteld.

Adviesaanvraag or

Het sociaal plan was van toepassing tot 30 september 2020 en is eenmalig verlengd tot 30 september 2021. In oktober 2018 heeft het moederbedrijf van de producent bekendgemaakt dat de vestiging stopt met de productie van bloedtransfusieproducten en overstapt op de productie van medische voeding.

De ondernemingsraad is in mei 2019 om advies ex artikel 25 lid 1 van de WOR gevraagd betreffende de voorgenomen wijziging van de productieactiviteiten. Deze adviesaanvraag betrof zowel de gefaseerde afbouw van de productie als de opbouw en ingebruikname van twee zogenoemde ‘eternal nutrition’ en ‘easy bag’ productielijnen.

• Tip! Organisaties zijn aan het reorganiseren, herstructureren en fuseren. Soms kan je het als or moeiteloos volgen. Maar er zijn ook veranderingen waar je het nut maar moeilijk van inziet. Volg de Studiedag OR verandertrajecten op 14 oktober 2021 en je stuurt als or-lid het veranderproces makkelijker in de gewenste richting.

Verschillende brieven

De ondernemingsraad heeft op 18 juli 2020 positief geadviseerd, waarna op 26 juli 2018 een overeenkomstig ondernemersbesluit is genomen. In december 2019 heeft de ondernemer een aantal van haar werknemers geïnformeerd over de reorganisatie. Er zijn in dat kader twee verschillende brieven gestuurd.

In beide brieven wordt echter gesteld ‘uw huidige functie zal komen te vervallen’ Voorts wordt een peildatum medegedeeld en wordt in de ene brief gesproken over een nieuwe functie voor de betreffende medewerker en in de andere brief geconstateerd dat er geen sprake is van een uitwisselbare of passende functie. Die laatste categorie medewerkers wordt wel uitgenodigd te solliciteren op de nieuwe functies die beschikbaar komen, ook al zijn die niet uitwisselbaar of passend.

Volgens de FNV kwalificeren deze brieven als boventalligheidsmededelingen zoals bedoeld in het sociaal plan. De ondernemer duidt de brieven aan als informatiebrieven, en stelt dat er geen grond is om de in het sociaal plan genoemde begeleidingscommissie in te stellen.

Sociaal plan van toepassing

In een kort geding, aangespannen door de FNV, heeft de voorzieningenrechter op 15 september 2020 al geoordeeld dat de brieven in beginsel maken dat het sociaal plan van toepassing wordt. Ook is de ondernemer veroordeeld tot intrekking van alle beslissingen die zij op basis van het advies van de eigen (onbevoegde) bezwarencommissie heeft genomen.

In de bodemprocedure vordert de FNV dat de kantonrechter voor recht verklaart dat het sociaal plan op ieder van de aangeschreven medewerkers van toepassing is. En ook dat de rechter de ondernemer veroordeelt tot nakoming van het sociaal plan jegens ieder van hen.

Oordeel kantonrechter

De kantonrechter overweegt allereerst dat aangezien het sociaal plan het karakter heeft van een cao, het artikel dat in het geding is volgens vaste rechtspraak moet worden uitgelegd volgens de zogenoemde ‘cao-norm’.

• Lees ook: Toepassing van cao-norm bij uitleg sociaal plan

Het betekent kort gezegd dat bij de uitleg volgens de Hoge Raad geen betekenis kan worden toegekend aan andere stukken dan aan de tekst van de cao zelf, en de eventueel daarbij behorende toelichting. Hetgeen volgens de ondernemer met de FNV, met de ondernemingsraad en/of met de moedermaatschappij over het sociaal plan is besproken, laat de kantonrechter daarom buiten beschouwing. De kantonrechter overweegt vervolgens dat de brieven die in december 2019, dus tijdens de looptijd van het sociaal plan, zijn verstuurd, schriftelijke informatie namens de directie bevatten over de gevolgen van de reorganisatie. Dit is niet in discussie.

Mededeling van boventalligheid?

Het geschil tussen de partijen gaat om de vraag of in deze brieven ook – zoals het sociaal plan vereist – aan de werknemers is medegedeeld dat zij boventallig worden of zijn geworden en dat hun arbeidsplaats daarom is of zal komen te vervallen. Voor het antwoord op die vraag kijkt de kantonrechter dus naar de tekst van het sociaal plan.

‘Boventalligheid’ is in het sociaal plan omschreven als de datum waarop de werknemer schriftelijk op de hoogte is gesteld van het feit dat zijn functie zal komen te vervallen wegens reorganisatiemaatregelen. Een werknemer wordt dus boventallig als de functie die hij heeft door reorganisatie gaat verdwijnen. In de brieven die verstuurd zijn staat met zoveel woorden dat die situatie zich hier voordoet: ‘Uw huidige functie zal komen te vervallen, uiterlijk wanneer de productie in zijn geheel uitgefaseerd is’.

Wat is een arbeidsplaats?

Dat in die brieven het woord boventalligheid niet wordt genoemd, maakt dit niet anders. De ondernemer heeft op de zitting nog bepleit dat niet aan het sociaal plan-artikel voldaan wordt omdat in de brieven niet staat dat de arbeidsplaats komt te vervallen. Volgens de ondernemer is met ‘zijn arbeidsplaats’ namelijk niet ‘zijn functie’ bedoeld, maar ‘zijn dienstverband met werkzaamheden waarvoor loon wordt verricht’.

Een dienstverband kan niet vervallen, een functie wel.

Ook dit standpunt wordt door de kantonrechter verworpen omdat die lezing van de ondernemer in de context van de bepaling niet logisch is. In het sociaal plan wordt immers gesproken over een arbeidsplaats die ‘is komen te vervallen, dan wel komt te vervallen’. Van een dienstverband kan niet worden gezegd dat deze ‘is komen te vervallen’, van een functie wel.

Leemte in het sociaal plan

De kantonrechter constateert nog wel, net als de voorzieningenrechter, dat het sociaal plan een leemte kent. En wel dat het sociaal plan er vanuit lijkt te gaan dat op het moment dat de schriftelijke kennisgeving wordt verstrekt, al een einddatum en ontslagvergoeding bekend zijn en kunnen worden medegedeeld.

Dat is hier niet het geval omdat kennelijk nog niet duidelijk is wanneer de functies van de werknemers precies komen te vervallen. Daarom kan nog geen volledige nakoming van het sociaal plan worden verlangd. Dit neemt echter niet weg dat het sociaal plan van toepassing is geworden. De kantonrechter wijst de vorderingen dan ook toe.

Aantekening: Haviltex-norm

Contracten, waaronder arbeidscontracten, worden normaliter in geval van discussie over de uitleg, uitgelegd aan de hand van de zogenoemde Haviltex-norm. Daarbij komt het aan op de zin die de partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan de bepalingen van een contract mochten toekennen en op wat zij daarbij redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. De uitleg kan dus ook gebaseerd worden op feiten en omstandigheden die tijdens het opstellen van de tekst en het sluiten van het contract een rol hebben gespeeld, zoals de bedoeling van partijen.

Bij de cao-norm kan dit in beginsel niet. De bewoordingen van de bepalingen, gelezen in het licht van de hele tekst, zijn in beginsel van doorslaggevende betekenis. Bij deze uitleg kan wel worden gekeken naar elders in de cao gebruikte formuleringen en naar de aannemelijkheid van rechtsgevolgen waartoe de verschillende mogelijke tekstinterpretaties zouden leiden.

Ook de eventuele schriftelijke toelichting bij een cao moet in de uitleg worden betrokken. Deze uitlegnorm is objectiever en geldt voor cao’s, voor sociale plannen en voor pensioencontracten. Dit zijn allemaal overeenkomsten waarbij degenen op wie de bepalingen zien, niet rechtstreeks bij de onderhandelingen en de totstandkoming van het contract betrokken zijn geweest. Dat is de ratio voor het verschil in norm, degenen die door de bepalingen worden geraakt moeten kunnen afgaan op de tekst van het document zelf.

Let op

Op grond van de Wet cao kan de cao-sluitende vakbond een schadevergoeding vorderen in geval de cao, of het als een cao aangemelde sociaal plan, ten onrechte niet wordt nageleefd. In deze zaak wordt een vordering van de FNV zelf tot toekenning van een bedrag van 20.000 euro als schadevergoeding toegewezen. De kantonrechter neemt daarbij in aanmerking dat de schadevergoeding niet slechts ziet op de uren die de FNV aan de kwestie heeft moeten besteden. Maar ook op een niet concreet vast te stellen schade bestaande uit prestigeverlies naar haar leden en verlies van wervingskracht naar overige werknemers.

Bronnen

• Artikel 25 Wet op de ondernemingsraden
• Artikelen 15 en 16 Wet cao
• Rechtbank Noord Nederland, afdeling privaatrecht (locatie Assen, 22 december 2020) ECLI:NL:RBNNE:2020:4541

TvM 4, 2021