‘Onze HR-afdeling heeft het bestaande ADM-beleid aangepast. Nu willen ze dat wij als or instemmen met het nieuwe beleid. Waarop moeten wij letten bij de inhoud en de besluitvorming over ADM-beleid?’ Dergelijke vragen komen regelmatig binnen bij het Trimbos-instituut.
Sowieso goed als jullie bedrijf haar ADM-beleid wil updaten. Steeds meer bedrijven zetten in op duurzame inzetbaarheid. Dat betekent dat zij aandacht besteden aan gezonde en veilige werkomstandigheden. En daar horen afspraken bij over het gebruik van alcohol, drugs en medicijnen in relatie tot het werk. Dat is in belang van alle werkenden en andere belanghebbenden binnen een bedrijf. Het is dus logisch als een or betrokken wordt bij het opstellen en uitrollen van een ADM-beleid.
- Tip! Arbo en thuiswerken? Voor velen is dat een duister mijnenveld. Wat kan, mag en moet je als werkgever? En als werknemer? Tijdens de 19e editie van de Landelijke VGWM-dag op 10 maart 2022 praten onze experts je helemaal bij. Bekijk het programma.
Voordat we ingaan op het maken van een ADM-beleid, staan we eerst stil bij de vraag: ‘hoe groot zijn de problemen op het werk als gevolg van middelengebruik’? Daarna bespreken we in dit artikel de risico’s van middelengebruik en werk. Tenslotte geven we een aantal suggesties waarmee een or aan de slag kan gaan.
Waarom is ADM-beleid van belang? Een voorbeeld
Een medewerker die ’s avonds veel alcohol heeft gedronken kan de volgende ochtend onbedoeld nog onder invloed zijn. Een stevig ontbijt of koude douche helpt niet. Het duurt ongeveer 1,5 uur voordat 1 glas alcohol is afgebroken.
Middelengebruik is reëel probleem
Het zojuist gegeven voorbeeld gaat over ‘onbedoeld onder invloed zijn’. Dat komt waarschijnlijk geregeld voor, al weten we niet precies hoe vaak. De gevolgen van middelengebruik op het verzuimgedrag en de kosten ervan voor bedrijven zijn wel onderzocht (Trimbos ADM-infographic 2020).
In Nederland verzuimen werkenden bijna 5,5 miljoen dagen als gevolg van alcoholgebruik in hun werkzaamheden of andere bezigheden (zoals vrijwilligerswerk). Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) schat de kosten voor werkgevers door verzuim en productieverlies door alcoholgebruik op 1,3 miljard euro per jaar.
Riskant drinken
Daarnaast blijkt uit dat onderzoek dat ongeveer 16 op de 100 werkenden riskant drinkt. Riskant drinken betekent dat er problemen worden ervaren door het drinkgedrag, zoals verplichtingen niet kunnen nakomen, spijt hebben van het alcoholgebruik of van anderen het advies krijgen om minder te drinken. Er is geen recent onderzoek, maar destijds was de schatting dat 20 tot 25% van de ongevallen op het werk gerelateerd is aan alcohol (WHO 1996). Werkenden die wegens drugsgebruik verzuimen, deden dat in 2016 gemiddeld 3 dagen per jaar.
Testen?
Begin 2021 verschenen diverse publicaties over toenemend drugsgebruik onder werkenden en de toename van het aantal werkenden dat op het werk onder invloed is. In Nederland is hier geen recent wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Vanuit het Trimbos-instituut pleiten wij ervoor dat de keuze van maatregelen, zoals uitbreiding van testen op het werk, volgt op resultaten van gedegen onderzoek. Daarbij komt dat het preventieve effect van tests niet kan worden vastgesteld omdat de onderzoeken methodologisch zwak zijn. Het hebben van een ADM-beleid kan op zichzelf al effectief zijn.
Een preventief ADM-beleid
Een ADM-beleid beschrijft niet alleen dat ‘alcohol en drugs niet mogen’. In zo’n beleid is ook te vinden wat het bedrijf doet aan preventie en bewustwording, waaronder informatie voor medewerkers, of aan begeleiding en zorg. Het ADM-beleid is gebaseerd op 4 pijlers (zie ADM-Handreiking, Trimbos 2020):
- regels en afspraken;
- preventie en bewustwording;
- begeleiding en zorg;
- handhaving en disciplinaire maatregelen.
Om draagvlak voor het beleid te krijgen in het bedrijf, is het van belang om verschillende functies te betrekken bij het ontwikkelen, uitrollen en levend houden van het ADM-beleid. De or vertegenwoordigt hierin de belangen van de werkenden.
Het effect van een middelenvrije werkomgeving
Een ADM-beleid biedt wel kansen op een middelenvrije werkomgeving, maar geen garanties. Waarom zou je er als organisatie dan toch naar streven? Een alcohol- en andere drugsvrije werkomgeving draagt bij aan:
- betere werksfeer, meer zorg voor elkaar;
- meer veiligheid op de werkplek voor medewerker en collega’s;
- betere gezondheid van medewerkers (duurzame inzetbaarheid);
- meer werkplezier;
- minder productieverlies;
- betere re-integratie na behandeling;
- voorkomen van kosten door ontslagprocedures;
- voorkomen van reputatieschade.
Wat de or kan bijdragen aan een middelenvrije werkomgeving
Je kunt als werkgever nooit helemaal voorkomen dat je werknemers alcohol of drugs gebruiken. Wel kun je een aantal risicosituaties proberen te beperken. Er is namelijk een aantal factoren die bijdragen aan middelengebruik op de werkvloer, zoals:
- veel stress en hoge werkdruk;
- sector (bijvoorbeeld horeca);
- fysiek zware arbeid;
- gesloten bedrijfscultuur;
- ploegendienst en/of nachtdienst
- werkenden die niet op de hoogte zijn van de risico’s van middelengebruik in relatie tot werk.
Om die situaties zo veel mogelijk te voorkomen is het verstandig als werkgevers hun or betrekken bij het opstellen, uitrollen en levend houden van het ADM-beleid.
Veelgestelde vragen van or-leden
Het Trimbos-instituut krijgt regelmatig vragen van or-leden over het ADM-beleid. Hieronder volgen enkele veelgestelde vragen en antwoorden.
Testen
Vraag or: ‘Mijn werkgever test werknemers op het gebruik van middelen. Een positieve uitslag of niet meewerken aan een test heeft ernstige consequenties. Mag dit eigenlijk wel? En hoe gaan we hier als or mee om?’
Trimbos: Nee, in de meeste bedrijven mag dit niet. De Autoriteit Persoonsgegevens is hier duidelijk over. Als or doe je er goed aan om je in te lezen in wat mag en wat niet mag. Vervolgens kun je de werkgever hierop wijzen. De or kan en mag niet instemmen met een beleid dat officieel niet mag. Probeer samen met de werkgever alternatieven te zoeken, of neem contact op met de vakbond.
Lees ook:
Werkgever oefent druk uit
Vraag or: ‘Mijn werkgever heeft een ADM-beleid opgesteld zonder de or te betrekken. Omdat er een incident is geweest wil de werkgever dit beleid er snel doorheen hebben. Wij hebben als or tijd nodig om ons te verdiepen in de materie en standpunten te formuleren, maar onze werkgever oefent druk op ons uit om snel in te stemmen. Hoe pakken we dit aan?’
Trimbos: Neem de tijd die je nodig hebt. Laat je niet dwingen tot het nemen van een besluit dat je vervolgens niet kunt uitleggen aan je achterban. Werknemers kunnen de or vragen waarom hij heeft ingestemd. Dan moet je wel je standpunten kunnen verdedigen. Zes weken voor het verlenen van instemming is helemaal niet raar. Als de werkgever het beleid er snel doorheen wil hebben, had hij de or eerder moeten betrekken. Dus geen voorgenomen besluit voorleggen, maar betrekken bij de totstandkoming hiervan.
Lees ook:
Tips voor de or
- Zorg ervoor dat je tijdig betrokken wordt bij de ontwikkeling, uitrol en het levend houden van het ADM-beleid.
- Neem de risico’s van middelengebruik en onder invloed zijn op het werk op in de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E). Bewaak als or dat het ADM-beleid daarop aansluit.
- Zorg voor voldoende actuele juridische kennis van rechten en plichten over privacy (AVG) en arbeidsomstandigheden (ARBO), voor vragen over al dan niet testen en ontslagregelingen.
Maddy Blokland is ADM-adviseur; Eva Ehrlich is wetenschappelijk medewerker en or- voorzitter. Beiden zijn werkzaam bij het Trimbos-instituut.
Geef een antwoord