Platformrichtlijn Europa doet veel stof opwaaien

Platformbedrijven moeten bewijzen dat ze werken met zelfstandigen. Ook moeten ze duidelijker maken hoe ze het werk verdelen, en waarop ze hun beloningen baseren. Dat zijn enkele hoofdpunten uit een nieuw voorgestelde richtlijn van de Europese Commissie (EC). Doel is om de werkenden bij deze bedrijven meer zekerheden te geven.

Meer dan 28 miljoen mensen in de EU werken nu voor een onlineplatform. Momenteel telt de Europese Commissie 500 van dergelijke platformen. In grootte variëren ze van kleine startups tot en met grote internationale bedrijven als Uber en Deliveroo. Van zo’n 22½ miljoen mensen die bij en voor deze platformen werken is onduidelijk of ze werknemer of zelfstandig ondernemer zijn.

• Tip! Tijdens de Basiscursus Medezeggenschap, binnenkort te volgen op 15 februari en 22 maart 2022 leer je alles wat je nodig hebt om je werk als or-lid optimaal uit te voeren. Niet alleen de wetten en regels, maar ook hoe organisaties en rechters daarmee in de praktijk meestal omgaan.

5 Criteria

De voorgestelde EU-richtlijn wil hier meer duidelijkheid in brengen. Mensen die werken voor deze platformen zijn alleen zelfstandig als hoogstens één van de volgende 5 criteria op ze van toepassing zijn:

• het platform bepaalt de beloning;
• het platform stelt eisen aan het uiterlijk. De werkende moet bijvoorbeeld een uniform, tas of pet dragen met opdruk of logo van het platform;
• het platform monitort met digitale middelen, met name via een algoritme, de prestaties van de werkende of de kwaliteit van de output;
• het platform bepaalt de werktijden, dus hoe lang en wanneer iemand werkt;
• het platform beperkt de mogelijkheden van de werkende om voor anderen te werken.

Wie met ‘ja’ antwoordt op minstens 2 van deze 5 vragen, is in loondienst bij het platform als werknemer. En moet dus ook worden behandeld als werknemer volgens de wetten van het land waar het bedrijf is gevestigd. Dat betekent volgens de Commissie: minstens recht op minimum(uur)loon, betaalde vakantie, pensioenopbouw, verzekeringen en verlofregelingen. Het zou gelden voor zo’n 4 miljoen platformwerkers, denkt de commissie. Zij krijgen recht op een loonsverhoging van gemiddeld 121 euro per maand. Maar voor de meest onderbetaalde werkers kan dat oplopen tot 1800 euro per maand erbij.

Bewijslast is omgekeerd

Bijzonder aan deze ontwerprichtlijn is de omgekeerde bewijslast. Niet de platformwerker moet bewijzen dat hij in loondienst is. Het platformbedrijf moet aantonen dat de werkende echt zelfstandig is. Dat kan alleen door aan te tonen dat minstens 4 van de 5 genoemde criteria niet van toepassing zijn op de werkende. Wordt de richtlijn aangenomen, dan moet de wetgever uitgaan van een dienstverband tenzij het platform op deze manier kan aantonen dat de werkende echt zelfstandig is. Een platform dat zich daar niet aan houdt, kan voor de rechter worden gebracht. Maar dan gelden de nationale wetten. In Nederland is dat het Nederlandse arbeidsrecht. Vakbonden en hoogleraren arbeidsrecht zijn daarom vrij sceptisch over de praktische gevolgen van deze richtlijn.

Veel platformbedrijven, waaronder Temper, Uber, Deliveroo en ook de Europese werkgeverskoepel BusinessEurope hebben afhoudend of negatief gereageerd. Ze stellen dat veruit de meeste platformwerkers juist zelf graag willen werken als zelfstandig ondernemer. Sommige platforms, waaronder Deliveroo en Uber zijn lobbycampagnes begonnen tegen regels, richtlijnen en vonnissen van rechters die ze dwingen om werkenden in loondienst te nemen. Of ze sluiten aan bij sommige platformwerkers die niet in loondienst willen werken. Niels Arntz van werkplatform Temper stelt in het FD dat hij niets te vrezen heeft van de nieuwe richtlijn. Temper gebruikt volgens hem geen algoritme, het is niets meer dan een digitaal prikbord voor opdrachten.

‘Eindelijk een einde aan gratis ritje voor platformbedrijven’

Alleen Just Eat Takeaway, dat zijn bezorgers in dienst heeft, steunt de plannen van de Commissie. Dat bedrijf wordt door EU-commissaris Schmit ook aangehaald als platformbedrijf dat zijn personeel wel conform de regels beloont en goede zaken doet. Legale platformbedrijven profiteren volgens Schmit dan ook van de richtlijn, omdat het een gelijk speelveld schept voor alle platformen.

Mede om die duidelijkheid zijn de meeste vakbonden, veel Europese politici en ook de meeste regeringen van de lidstaten wel te spreken over het voorstel. ‘Te lang hebben internetplatforms enorme winsten gemaakt door hun basisverplichtingen als werkgevers te ontduiken ten koste van de werkers en verantwoordelijke werkgevers’, aldus het Europees Verbond van Vakverenigingen ETUC. Hij voegt eraan toe dat er nu ‘eindelijk een einde komt aan dit gratis ritje voor Uber, Deliveroo en hun trawanten.’ Maar het FNV is minder optimistisch. Platforms zullen de criteria gebruiken als toolkit om slimmere zzp-constructies op te stellen en alsnog overal mee weg te komen, zegt FNV-bestuurslid Petra Bolster tegen de NRC.

‘Minder algoritme, meer mens’

Platformbedrijven moeten hun werkenden ook inzicht geven in de manier waarop ze met algoritmes de taakverdeling, beoordeling en beloning sturen. Dat zullen veel platformbedrijven lastig vinden, denkt Maartje Govaert, advocaat internationaal arbeidsrecht bij bij advocatenbureau Norton Rose Fulbright. Platforms willen voorkomen dat ze te veel informatie prijsgeven over de werking van de algoritmes. ‘Dat is een goed bewaard geheim en de basis van hun verdienmodel’, zegt ze in het FD.

'Algoritme is basis van het verdienmodel'

‘Platformwerkers moeten in de regel gewoon werknemer zijn en niet steeds individueel hun rechten hoeven opeisen via een rechtszaak’. Zo motiveert Europarlementariër Agnes Jongerius (PvdA) haar rol als voorvechter van deze richtlijn. ‘Door de bewijslast om te draaien kunnen echte zelfstandigen gewoon hun gang gaan, maar zijn alle andere platformwerkers beschermd.’Volgens Jeroen Lenaers (CDA) betekent de richtlijn een ‘belangrijke stap om uitbuiting van vaak jonge werkers’ tegen te gaan. ‘Voor sluiproutes die alleen voor grote platforms gunstig uitpakken is straks geen ruimte meer.’

Lees ook:

• Hoe zelfstandig zijn platformmedewerkers?
• Bezorgers Deliveroo: arbeidsovereenkomst
• ‘Temper is een uitzendbureau’

Toch is ook de FNV wel te spreken over de voorgestelde richtlijn. Bestuurslid Petra Bolster wil wel graag de invloed van het algoritme bij de platforms nog verder terugdringen. ‘Digitaal management zou nooit het arbeidsrecht en ontslagrecht mogen vervangen. Er moet volgens ons altijd een mens eindverantwoordelijk zijn bij belangrijke besluiten, zoals ontslag of een lagere plaatsing op de ranglijst. Mensen zijn geen robots, maar worden door een algoritme wel zo behandeld.’

Sterke groei platforms verwacht

De Commissie is met deze richtlijn gekomen omdat ze verwacht dat het aantal platformwerkers in 2025 is toegenomen tot 43 miljoen. Ze geldt alleen voor platformbedrijven. Veel koeriers vallen daar niet onder, omdat ze rechtstreeks werken voor detaillisten of vervoersbedrijven. Neem het Europees Parlement de richtlijn aan, dan moeten de lidstaten die binnen twee jaar omzetten in eigen wetgeving.