Geschil en relatie. Hoe doe je beiden recht?

Soms ontstaat er een geschil tussen ondernemingsraad en bestuurder, dat je met hulp van een derde wil oplossen. Maar wat doet het met de overlegrelatie als bestuurder en or samen voor de rechter staan? En wat zijn alternatieven?

Als extern adviseur van een ondernemingsraad kreeg ik laatst een reactie doorgestuurd van de bestuurder op een brief van de or. Grappig genoeg zaten de tekstuele wijzigingen en opmerkingen van de advocaat er nog in. De bestuurder had kennelijk iets te snel op ‘verzenden’ gedrukt. ‘Was niet de bedoeling, maar ook niet erg, jullie hebben toch ook een adviseur,’ zei ze even later.

• Tip! Wie prettig communiceert met zijn bestuurder kan eerder op de hoogte zijn van belangrijke plannen en vèrstrekkende voornemens. Zo heb je meer invloed op de besluitvorming. Tijdens de eendaagse training Communiceren met de bestuurder op 14 april 2022 leer je hoe je dat doet.

Het maakte mij wel duidelijk dat bestuurders zich vaak juridisch laten ondersteunen. Zelfs als het ‘slechts’ gaat om de or die zelf een adviseur inschakelt. Ook dan worden de procedures in de onderlinge communicatie al aangescherpt. Soms raakt het overleg zodanig gejuridiseerd, dat alleen nog advocaten brieven heen en weer schrijven. Dan kun je je afvragen of dat nu de bedoeling is van medezeggenschap.

‘Instrumenten’ die het begrip bevorderen

Hoe blijf je ondanks een verschil van mening toch in contact met elkaar? Er is een aantal ‘instrumenten’ die de or kan gebruiken om een aanstaand verschil van inzicht adequaat tegemoet te treden. Ik noem ze hierna, in oplopende mate van juridisering.

Extern adviseur

De extern adviseur is iemand van buiten de onderneming die de ondernemingsraad inhoudelijk bijstaat. Meestal roept de or zijn of haar hulp in bij een ingewikkelde adviesaanvraag of een ander zwaar liggend onderwerp. Een voordeel van de extern adviseur is dat deze naar het proces zal kijken.

Adviseurs zijn er in soorten. Sommige zoeken de (inhoudelijke en/of procedurele) confrontatie. Andere kijken goed naar het proces. Ze zoeken naar manieren om zowel de belangen van bestuurder als or zichtbaar te maken in het resultaat. Soms lukt dat pas na lang zoeken en onderhandelen. Dat is zonder meer winst voor een effectief overleg, ook op langere termijn.

Expertrapport

Een tweede optie is een (juridisch) deskundigheidsadvies. Ondernemingsraad en bestuurder spreken samen af een jurist een expertrapport te laten maken. Of de ondernemingsraad laat dit zelf doen, en vraagt de bestuurder om een reactie. Voordeel is dat zo’n expertrapport puur inhoudelijk is. Het is aan de ondernemingsraad en bestuurder samen wat ze ermee doen. De relatie wordt dus niet belast.

Een expertrapport is puur inhoudelijk

Zo had ik laatst een geschil over het begrip ‘onderneming’, dus op welk niveau in een concern een ondernemingsraad wenselijk was. Na een uitgebreide juridische notitie met duidelijke aanbeveling werden partijen het meteen eens. En dat terwijl ze daarvoor lange tijd over hadden gesoebat, met wederzijdse irritatie als gevolg.

Mediation

Soms blijft er ondanks goede wil toch een fundamenteel verschil van inzicht bestaan tussen or en bestuurder. Dan komen we bij mediation (bemiddeling) terecht. Vaak zijn mediators ook juristen, maar dat hoeft niet. Een mediation-traject is er in feite op gericht om een rechtsgang te voorkomen. Partijen dwingen zichzelf om er samen uit te komen, met de deskundige hulp van de mediator.

De mediator zoekt naar punten waar partijen het over eens zijn en wat hen bindt. Zo maakt hij het geschil stap voor stap kleiner, waardoor het ineens overbrugbaar kan zijn. Het feit dat partijen er samen voor kiezen, maakt ook hier dat de overlegrelatie in de regel niet aangetast wordt, of soms zelfs verbetert. De MfN certificeert mediators.

Bemiddeling door de Bedrijfscommissie

Iets officiëler is bemiddeling door de Bedrijfscommissie (WOR art. 36 e.v.). Tot 2013 was deze bemiddeling verplicht voordat de or naar de rechter kon, behalve bij geschillen over het adviesrecht. Tegenwoordig is het een optie. De bedrijfscommissie leest de relevante stukken, houdt zitting en nodigt de partijen uit, en doet vervolgens uitspraak.

Lees ook:

• Uit de Bedrijfscommissie
• Een conflict? Zorg dat het niet uit de hand loopt!
• ‘Extern advies heeft ons veel gebracht’
• Overgang onderneming en medezeggenschap

Partijen kunnen zich vooraf committeren aan deze uitspraak: dan is het een soort ‘rechtsgang zonder rechter’. Elegant, want je doet het samen. Partijen kunnen ook aangeven dat ze zelf bepalen wat ze met de uitspraak doen. Vaak duidt dit al op een minder goede onderlinge relatie.

Rechter

Als laatste (en zwaarste) optie blijft een gang naar de rechter over. Er zijn verschillende rechtsgangen. Welke de meest toepasselijke is hangt af van de aard van het conflict:

• Er is een verschil van mening of de ondernemingsraad een recht toekomt, zoals informatie, instemming of advies. Dan geldt de algemene geschillenregeling, WOR art. 36, en kan ’naleving van wet’ worden gevorderd bij de kantonrechter.
• Voor zaken die onder het adviesrecht vallen, kan de ondernemingsraad zich ook wenden tot de Ondernemingskamer (WOR art. 26), in de regel binnen een maand nadat duidelijk werd dat een adviesrecht geschonden is.
• Indien de bestuurder het advies van de ondernemingsraad in het definitieve besluit niet of niet geheel volgt, kan de or een procedure starten bij de Ondernemingskamer (WOR art 26). De or moet dit doen binnen een maand na ontvangst van het definitieve besluit van de bestuurder.
• Indien de bestuurder geen instemming krijgt, maar toch een regeling wil vaststellen, wijzigen of intrekken, kan deze ‘vervangende instemming’ vragen bij de kantonrechter (WOR art. 27 zesde lid).
• Dan kunnen er nog kort gedingen aangegaan worden, waarbij de ondernemer bijvoorbeeld gevraagd wordt zich te onthouden van uitvoering van een besluit.
• Tip! Om deze links goed te kunnen lezen heb je een abonnement nodig op de Kennisbank OR in de Praktijk. Je heb dan altijd toegang tot een schat aan tools, adviezen en artikelen. Probeer het 1 maand gratis!

Kanttekeningen

De WOR geeft op deze manier een stevige juridische basis aan de medezeggenschap. Gezien vanuit de relatie tussen bestuurder en ondernemingsraad, toch twee kanttekeningen hierbij:

• Hangende de procedure is de overlegrelatie vaak slecht. Bijvoorbeeld: de bestuurder neemt in oktober een definitief besluit, volgt daarin niet het advies van de ondernemingsraad, die besluit in november een procedure te starten, in januari komt dat bij de OK, die eind februari uitspraak doet.
  In totaal is er in deze situatie sinds het negatieve advies bijna een half jaar verstreken. Nog los van een hoger beroep. Ik hoor dan vaak terug ‘het is nu even moeizaam, want we zijn onder de rechter’. Verliest de ondernemingsraad, dan is er bovendien schade op de inhoud. Zoals een or die een kort geding verloor, en vervolgens door de bestuurder goeddeels buiten de besluitvorming werd gehouden, terwijl het traject nog een jaar doorliep.
• Soms echter is een goede brief van een goede advocaat op een goed moment precies wat nodig is. De zaak wordt aangemeld bij de rechter, op een nog wat verder weg gelegen datum. Zo wordt de dreiging van de rechtsgang gebruikt. De or speculeert er dan op dat de bestuurder dat niet wil, of zal inschatten dat het reëel is dat hij of zij verliest. De bestuurder zal de or dan tegemoet treden. De meeste aangemelde zaken worden in de praktijk uiteindelijk ingetrokken.

Conclusie

Beter voor de relatie is aan te geven dat een rechtsgang kan, en dan met elkaar bespreken wat je kunt doen om dat te voorkomen. Hoe meer je samen optrekt, ook in een geschil, hoe beter het is. Soms echter is toch een rechtsgang nodig. Om iets inhoudelijk scherp te maken of omdat andere opties niet hielpen.

Isaäk Mol is adviseur en trainer bij Komeet. Zie www.komeet.pro of isaak@komeet.pro.