Waarom de or wat zou moeten doen met klimaatverandering

Inmiddels zijn overheden en concerns met fossiele brandstoffen begonnen met de uitvoering van klimaatmaatregelen uit het Klimaatakkoord. Hoe komt het dat veel ondernemingsraden de klimaatverandering niet op de agenda zetten, terwijl het onderwerp ook goed is voor de onderneming? Or-leden kunnen op beleidsniveau en op praktisch, sociaal en technisch niveau meedenken èn meebeslissen. Lees hier hoe.

Vraag een or naar de onderwerpen die onder de medezeggenschap vallen, en je hoort meestal arbeidsomstandigheden, werktijden, personeelsbeleid, investering en reorganisatie. En de WOR natuurlijk, want daarin staat dit alles goed genoemd. Deze onderwerpen behoren tot ‘het DNA’ van de or en daar komt elk nieuw or-lid al snel achter. Wat nog niet in het DNA van de or zit is de energie- en de klimaattransitie.

CO2-uitstoot

Van grote bedrijven die hun centrale bedrijfsproces (de productie) met fossiele energie voeren is de uitstoot van broeikasgassen direct aan te wijzen (scope 1). CO2-neutraal zijn die nog lang niet, en daar ligt veel werk voor bedrijf en de or. Maar ook bedrijfsprocessen om de productie en dienstverlening heen geven broeikasgassen. Denk aan de verwarming van een gebouw. Er is nog meer milieu-impact. Er is ook de indirecte uitstoot, niet zichtbaar maar wel meetbaar via de ingekochte elektriciteit, producten en diensten van toeleveranciers. Dat worden de scope 2- en 3-emissies genoemd.

• Tip! De Arbowet geeft ondernemingsraden veel vrijheden om passende maatregelen voor te stellen op veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu in je eigen organisatie. Ontdek wat wel en niet kan tijdens de ééndaagse opleiding OR & VGWM op 30 juni of 1 december 2022.

Verwarming

Als een gebouw met gas wordt verwarmd, is het de vraag hoe dat gebouw van-het-gas-af kan. Bekend is de stads- of blokverwarming met heet water, en dat gebeurt steeds meer. Is dat systeem niet aanwezig in de wijk of op het industrieterrein, dan zijn er alternatieven. Zoals de warmtepomp. En ook restwarmte van omliggende fabrieken of bedrijven kan worden gebruikt. Datacentra hebben genoeg hitte over; gebruik dat. Als ook dat niet kan, kan de verwarming op elektriciteit draaien. Nodig een ingenieursbureau uit om een klimaat-nulmeting te maken en de installatie te verduurzamen.

Elektriciteit

Duurzaam opgewekte elektriciteit kan ook voor de stroomvoorziening worden gebruikt. Dan praten we over het gebruik van groene en blauwe (half duurzame) stroom. Het betekent ook afscheid nemen van het gebruik van fossiel opgewekte (rode) stroom. Maar ook zelf opwekken komt in de mode. Stroom van zonnepanelen (op dak, aan de gevel, op de grond, op de parkeerplekken etc.), in het glas (zonnefolie) en urban windmolens (kleine windmolens op het bedrijfsdak of op het industrieterrein); al deze technieken zijn een stap naar echte verduurzaming.

Verkoeling

Met de klimaatverandering is ook het werken in een gebouw heter en droger geworden. Met meer airco’s komt er nog meer klimaatimpact en dat is juist niet de bedoeling. Hoe kunnen we een bedrijfspand op een duurzame manier verkoelen? Bij nieuwbouw kun je rekening houden met klimaataspecten (hoe plaats je een gebouw ten opzichte van de zon, de muren, minder glas etc.). Bij bestaande bouw kijk je wat er kan worden verbeterd. Denk aan isolatie en triple glas.

Vergroening

Een groen kantoor of pand heeft twee hoofdeffecten: het is koeler èn het gebouw houdt meer water vast. Maatregelen bestaan uit meer planten, bomen en struiken, ‘groene muren’ en gevels, op het terrein meer groen en een sedumdak of daktuin. Het voordeel van groene daken is dat die ook kunnen worden ingericht als overleg- en werkplek en ook als pleklunch. Platte daken worden zo ook benut en het scheelt binnen weer vierkante meters.

Klimaat hoort ook in het DNA van de or

Zo’n groen bedrijfspand wordt ook onderdeel van het waterproces in de wijk of het industrieterrein. Verder kan de or pleiten voor vergroening van wat nu vaak tegelpleinen of tegeltuinen zijn. De ‘betonning’ moet worden teruggedrongen, onder andere met ‘tegelwippen’. Hemelwater kan worden opgevangen, gebruikt voor de planten en schoonmaak, vastgehouden en langzaam afgevoerd naar de straat. Dat voorkomt overstroming bij de toenemende stortbuien waar het bedrijf ook slachtoffer van kan worden. Het bespaart kosten.

Afval

De huidige economie is een lineaire economie waarbij alles één keer wordt gebruikt en daarna weggegooid. De Europese Green Deal en het Klimaatakkoord willen naar een circulaire economie. Daarbij worden zaken vaker gebruikt, gaan ze langer mee, zijn te repareren. Er ontstaat geen afval meer. Afval is grondstof voor nieuwe producten en materiaal, wat recycling en upcycling wordt genoemd. Van afvalscheiding naar echt hergebruik, en dat meerdere keren.

Mobiliteit

Het komen en gaan van werknemers, klanten en bezoekers van en naar kantoor of fabriek levert veel beweging op in Nederland. Dat hebben we gemerkt tijdens de coronacrisis: minder CO2-uitstoot. En dan moeten producten en grondstoffen ook nog heen en weer worden gesleept. Het logistieke proces, intern en extern is enorm. Daarbij speelt ook nog dat Nederland een doorvoerland is. Ook rond mobiliteit kan de or letten bij een CO2-emissiescan. Gepleit wordt voor zoveel mogelijk elektrisch vervoer, meer over het spoor en het water, maar ook minder vervoer door dichterbij in te kopen.

Lees ook:

• De klimaattransitie begint nu
• Klimaatverandering en wat kun je als OR doen?
• OR en milieuzorg: doe meer met het milieu

Klimaatbeleid

Maar er is meer. Een ondernemingsraad die vraagt of er zonnepanelen op het dak kunnen komen, stelt een geïsoleerde, praktische vraag die met een dooddoener is af te wimpelen: “Nee, dat houdt ons dak niet”. Een samenhang van voorgaande klimaatmaatregelen (de Praktijk), en analyse van het bedrijf (klimaat-nul-meting) gaat een stap verder.

Het gaat ook om de sociale kant van de klimaattransitie

Ook de ‘P’ van papier is van belang want klimaatbeleid moet worden uitgedacht, uit-onderhandeld en opgeschreven. Daar vallen een klimaatvisie, een klimaatbeleidsplan en een klimaatjaarplan onder. En, net zoals bij een arbo-jaarverslag, ook een klimaatjaarverslag. Verder ook een nieuw hoofdstuk bij arbo: de Klimaat-RI&E, vanwege de nieuwe arbo-risico’s: werken in hitte, weer en wind, binnen en onderweg. En een klimaatmanager die alles coördineert.

Reorganisatie

Bij klimaatbeleid gaat het dus niet alleen om technische maatregelen. Maar ook om de sociale kant van de klimaattransitie. Naast de arbeidsomstandigheden moeten vervuilende afdelingen worden gesloten. Dan verdwijnen er arbeidsplaatsen en werknemers gaan elders aan het werk, intern of extern. Of een afdeling wordt omgeturnd van fossiele naar duurzame productie, en daar zijn een andere techniek, andere kennis en ander vakmanschap voor nodig. Daarbij krijgt de or te maken met herplaatsing of ontslag, investering en omscholing. Naar een duurzame onderneming.

Rol or bij klimaatverandering

De energie- en klimaattransitie kent een palet aan veranderingen op velerlei gebied. Het is een breed onderwerp, en milieu is één van de 25 hoofdonderwerpen. Klimaatbeleid blijft actueel en de or heeft een belangrijke rol in het verduurzamen, vernieuwen en toekomstbestendig maken van de onderneming of instelling.

Or-leden kunnen op beleidsniveau en op praktisch, sociaal en technisch niveau meedenken èn meebeslissen

Met andere woorden: wat is het strategisch beleid op weg naar echte verduurzaming, en wat is de inbreng van de or daarbij? Or-leden kunnen op beleidsniveau en op praktisch, sociaal en technisch niveau meedenken èn meebeslissen. Samen geef je de organisatie duurzaam vorm. Zet de klimaattransitie op de agenda van de or-vergadering en de or-scholing, en ga aan de slag.

Niko Manshanden is opleider en adviseur medezeggenschap