Nieuw hoofdstuk medezeggenschap bij Vestia

Bij woningcorporatie Vestia heeft de or sinds het bijna-faillissement in 2012 een afwachtende opstelling omgezet in een kritische rol. Met de splitsing in 2023 van Vestia in  drie corporaties ontstaan er ook drie ondernemingsraden.

Woningcorporatie Vestia in Rotterdam was de grootste bezitter van sociale huurwoningen in Nederland. Maar in 2012 ging de corporatie bijna failliet door derivatencontracten ter waarde van miljarden euro’s. de contracten waren bedoeld als bescherming tegen rentestijgingen.

Met de voordelen van goedkope leningen kon Vestia snel uitbreiden. Een ondernemende maar zeer risicovolle koers. Want toen de rentes begonnen te dalen, zorgden de derivaten voor een schuldenlast van 23 miljard euro. Uiteindelijk bleken de kasbeheerder en een tussenpersoon voor 20 miljoen euro aan commissies voor de derivatendeals te hebben opgestreken. Beiden kregen meerjarige celstraffen.

Groot schandaal

Groot schandaal dus in een semipublieke organisatie. Gebrek aan toezicht in combinatie met zonnekoningengedrag en door de raad van commissarissen gesanctioneerde zelfverrijking van toenmalig topman Erik Staal – jaarsalaris 4,5 ton exclusief 3,5 miljoen aan pensioen en een woning op Bonaire – dreven Vestia naar de rand van het ravijn. Er kwam een groot reddingsplan. Woningcorporaties besloten vrijwillig Vestia financieel te hulp te schieten.

• Tip! Als or-lid moet je ook financiële stukken kunnen lezen en begrijpen. Handig bij reorganisaties of bedrijfssluitingen. Maar ook bij vragen van collega’s over de lonen, of de cao. Volg dus de ééndaagse opleiding ‘Financiële stukken lezen en begrijpen voor de ondernemingsraad’ op 28 juni 2022.

Opwaardering

Commissarissen hadden bewust weggekeken of zitten slapen, maar gold dat ook niet voor de or? Or-voorzitter Hans Buitenhuis was ‘gewoon’ or-lid toen de derivatenhandel speelde. ‘De toenmalige or’, brengt hij in herinnering, ‘had een afwachtende, volgzame houding. Het ging immers goed met Vestia. Voor medewerkers werd goed gezorgd. Veel secundaire regelingen zaten boven de cao. De or werd vaak gepasseerd om goed advies of instemming te kunnen geven. Veel zaken waren al vooraf aan de overlegvergadering geregeld. Het speculatieschandaal overrompelde ons uiteraard. We dachten meteen aan 1200 medewerkers die op straat kwamen te staan.’

Derivatenschandaal was aanleiding om speelveld op te eisen. We wilden vanaf de voorkant meepraten

Zo erg werd het gelukkig niet, al zijn er sinds 2012 wel circa 500 banen geschrapt. Voor de or was het derivatenschandaal alle aanleiding, vervolgt Buitenhuis, ‘om eindelijk onze rechten op inspraak, om speelveld op te eisen, de weg in te slaan naar opwaardering van de medezeggenschap.’

De cruciale vraag was immers, zegt Buitenhuis, ‘of de medezeggenschap moest wachten totdat de bestuurder iets over de schutting gooide, of dat het bierviltje met de schets van een nieuwe organisatie met de or werd gedeeld. Vanaf de voorkant meepraten dus.’

Or heeft eigen commissaris

Tot 2013 had de or geen invloed gehad op de topstructuur van de organisatie. Daar kwam verandering in: de or kreeg adviesrecht bij benoeming van de nieuwgekozen bestuurders, en droeg voor het eerst een eigen kandidaat aan voor de Raad van Commissarissen. In een heisessie met de nieuwe bestuurders werd afgesproken om de or van meet af aan nauw te betrekken bij de sanering van Vestia. Dat werd vastgelegd in een convenant.

Ook voor de nieuwe raad van commissarissen droeg de or opnieuw zelf een commissaris voor (Jessica van Wingerden, vicepresident hrm bij Rabobank). ‘Met haar praat de or jaarlijks diverse malen contact over de nieuwe structuur van de organisatie. We vragen bijvoorbeeld over welke punten het bestuur ons nader moet informeren.’

Bij de reorganisatie van Vestia zat de or samen met drie vakbonden en bestuurder om tafel over een sociaal plan. Buitenhuis: ‘De or fungeerde hierbij als kritisch toehoorder en souffleur en die invloed is er nog steeds.’

Splitsing met grote gevolgen

De sanering van Vestia sinds 2012 omvatte personele bezuinigingen, maar ook minder onderhoudskosten aan woningen, een flinke huurstijging en verkoop van 23.000 woningen. Het afkopen van de derivatenportefeuille bij banken om Vestia te redden kost meer dan twee miljard euro.

Ruim tweehonderd woningcorporaties in de koepel Aedes besloten uit solidariteit in 2021 tot een leningenruil als noodsteun aan Vestia. Leningen met hoge rentes en lange looptijden die structureel herstel van Vestia blokkeerden zijn geruild voor goedkopere leningen. Daardoor dalen de rentelasten met 28 miljoen per jaar. Van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) hoeft een in 2012 verstrekte saneringsbijdrage van 675 miljoen euro niet terugbetaald te worden.

Een sociaal plan volgens het principe ‘mens volgt werk’

Dankzij het reddingsplan voldoet Vestia voor het eerst sinds 2012 aan de eisen van de Autoriteit woningcorporaties (Aw). Als volgende stap wordt Vestia per 1 januari 2023 gesplitst in drie kleinere corporaties voor de regio’s Rotterdam, Den Haag en Delft-Zoetermeer. De ‘strategische kaders’ voor thema’s als versterking van de woningmarkt, bijdragen aan leefbare wijken en renovatie van woningen zijn deels voor de drie corporaties hetzelfde en deels corporatie-specifiek (bron: bestuursplan Vestia over splitsing).

Volgens het sociaal plan kunnen medewerkers op basis van het principe ‘mens volgt werk’ (uitwisselbare functie) hun werk volgen naar een van de drie corporaties waar dat werk wordt uitgevoerd. Ook boventallige medewerkers gaan mee over. Mede dankzij inmenging van de or zijn goede afspraken gemaakt over bijvoorbeeld baangaranties. Verder kan men binnen een jaar overstappen naar een corporatie van voorkeur, al is dat geen garantie.

Vinger aan de pols houden

Vooruitlopend op het WOR-advies over de splitsing van Vestia heeft de or, bijgestaan door een externe adviseur, in 2021 een zogeheten “zienswijze op hoofdlijnen” opgesteld. ‘De or,’ benadrukt Buitenhuis, ‘is op zich positief over de opdeling in drie corporaties. Formeel advies geven we pas bij een definitief splitsingsvoorstel, dus wanneer alle details bekend zijn. Door advies te geven kun je namelijk ook dingen weggeven die je bij nader inzien anders had moeten regelen.’

Door advies te geven kun je dingen weggeven die je bij nader inzien anders had moeten regelen

‘Op basis van onze zienswijze en een roadmap voor de splitsing kunnen we van moment tot moment de vinger aan de pols houden. Denk daarbij aan zaken zoals ict, hrm, mobiliteit van medewerkers, taakomschrijvingen, werving van bestuurders en commissarissen. Maar de or wil ook geïnformeerd worden over zaken of besluiten waarbij hij geen advies- of instemmingsrecht heeft.’

Klankbordgroep geeft verrassende inzichten

Vernieuwend in de medezeggenschap bij Vestia is ook dat de or voor de beoordeling van adviesaanvragen zijn oor te luister legt bij een klankbordgroep van 16 medewerkers uit alle geledingen. Buitenhuis: ‘Juist voor de afdelingen die door de splitsing geraakt worden, is het belangrijk dat de klankbordgroep de or bij sommige dossiers adviseert. Dat levert verrassende inzichten op. En het is een manier om het contact met de achterban warm te houden.’

Lees ook:

• Het moreel kompas was zoek bij corporatiebazen
• Meepraten over organisatieontwikkeling. Hoe doe je dat als or?
• Moeten we adviseren of instemmen?

Daarnaast is de klankbordgroep een kweekvijver van nieuwe leden voor de or’s van de drie nieuwe corporaties. De or-verkiezingen hiervoor zijn voor dit najaar gepland. ‘Medewerkers worden uitgenodigd voor inloopsessies of op de gang benaderd of ze interesse hebben in een plek op de or-kandidatenlijst. Elke or krijgt tussen de 7 en 9 zetels op basis van organisatiekolommen als Strategie, Wonen, Vastgoed en Onderhoud.’

‘Als corporatie gaan we geen nieuwe auto ontwikkelen maar blijven we dicht bij de huurders. Over het nieuwe inrichtingsmodel hoor ik nu al van medewerkers dat ze het fijn vinden om via kortere lijnen te werken. En dat je als team verantwoordelijk bent voor een deel van het woningbezit. Zie de splitsing daarom ook als afsluiting van een periode waarbij je als medewerker op een verjaardag liever niet zei dat je bij Vestia werkte.’