Het CBS meldde tussen februari en april vorig jaar ook al gemiddelde percentages boven 5 procent, tot 6,3 procent in april. Toch is 5,6 procent de hoogste stand in de annalen van het CBS sinds 1996. Het ziekteverzuim is dus al een jaar vrij hoog. Al zijn de verschillen tussen de branches en beroepen ook vrij groot. Zo is het percentage in de zorg nu 8 procent gemiddeld. Dat is maar een tiende procent onder de recordstand van 8,1 op het eind van 2000. Omdat het verzuim aan het begin en einde van een jaar hoger ligt dan andere seizoenen, worden die perioden meestal vergeleken.
Grote verschillen tussen branches en beroepen
Binnen de zorg lag het verzuimpercentage in de verpleging, verzorging en thuiszorg met 9,3 hoger. Bij de huisartsen en gezondheidscentra steeg het verzuim tussen eind 2021 en eind vorig jaar van 6,3 naar 7,9 procent. In het openbaar bestuur ging het verzuim in dezelfde periode van 5,7 procent naar 6,4 procent. Alleen de jeugdzorg had eind vorig jaar een lager verzuimpercentage dan een jaar eerder. In de landbouw- en visserij was het ziekteverzuim ook in het vierde kwartaal van 2022 met 3,3 procent het laagst.
Domino-effect versterkt het verzuim
Vooral mensen met psychische klachten krikken het verzuimpercentage op. Zij zijn minstens 6 weken uit de running. Die klachten ontstaan vooral door stressgerelateerde klachten zoals overspannenheid, burn-outs of depressies. Ook wel psychosociale arbeidsbelasting of psa. Daarvan herstellen kost gemiddeld 279 dagen, of ruim een werkjaar. En ze ontstaan vooral door personeelstekorten. Elk bedrijf in bijna elke branche heeft daar last van. Die tekorten geven hoge werkdruk op het aanwezige personeel, dat onvermijdelijk vroeger of later uitvalt. Dat verhoogt de werkdruk nog verder op de overgebleven medewerkers. Ook die vallen uiteindelijk om, waardoor dit domino-effect zorgt voor hoge verzuimcijfers.
Meer mensen
Doorbreken van deze vicieuze cirkel is hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen van Tilburg University alleen mogelijk door meer personeel aan te trekken. ‘Mensen die niet of weinig werken moeten we zien te mobiliseren, waarbij meer werk moet lonen.’ Maar liever niet met hogere lonen, zegt hij erbij. Want dat verhoogt de personeelstekorten in andere sectoren nog meer. Betere arbeidsomstandigheden, prettiger werksfeer, goed werkende automatisering: dat kan de werkdruk blijvend verlagen. Structurele maatregelen zijn hard nodig volgens Wilthagen, want het personeelstekort zal ons zeker nog 30 jaar parten blijven spelen.
We zitten elkaar in de weg
Volgens onderzoekster Maroesjka Versantvoort van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) zitten we vooral elkaar in de weg. ‘Streven naar een zo hoog mogelijke efficiëntie en productiviteit in onze samenleving zorgt onder meer voor prestatiedruk en overbelasting. Zolang de prestatiemaatschappij op deze manier blijft bestaan zal ook het ziekteverzuim hoog blijven’, verwacht ze. Realistische eisen van werkgevers en werknemers, inzetten op preventie en begeleiding bij overbelasting kunnen volgens Versantvoort helpen.
Ook Wilthagen vindt meer aandacht voor preventie van psa onontbeerlijk. ‘Er moet meer aandacht komen voor werk dat psychologisch en sociaal zwaar is en de gevolgen die erbij horen. Zo krijgen politieagenten vaker te maken met agressie.’ Daarnaast pleit hij voor meer verlof en sabbaticals, om beter te kunnen herstellen van stressoren op het werk. Wilthagen geeft toe dat het paradoxaal klinkt, omdat mensen dan tijdelijk niet inzetbaar zijn voor het werk. ‘Maar ze blijven dan wel duurzamer inzetbaar.’
Een taboe-onderwerp
Hoewel de oorzaken van langer durend verzuim dus vooral op het psychisch-sociale vlak zitten, praten we er liever niet over. Ruim een derde van de werknemers gaat een gesprek over hun mentale gesteldheid uit de weg, schrijft het FD op basis van onderzoek door YouGov in opdracht van vacaturesite Indeed. Deels mijden we dergelijke gesprekken uit schaamte. We praten er liever niet zo over met onze manager of leidinggevende. Een kwart heeft de indruk dat de werkgever er ook niet open voor staat. En een vijfde van alle werknemers is bang dat zorgen niet serieus worden genomen.Toch ervaart 20 procent van alle werkenden psychische problemen, en voelt tweederde van ons zich regelmatig uitgeput aan het einde van een werkdag.
Het gaat om de arbeidsomstandigheden
Maar een snelcursus toegepaste psychologie is vaak niet nodig om de arbeidsomstandigheden te verbeteren en het langdurig verzuim met psychische oorzaken te verminderen. Steeds vaker melden arbodiensten en werkplekdeskundigen (en ook vakbonden) dat het niet alleen gaat om de hoeveelheid werk.
Het zijn eerder de omstandigheden waaronder moet worden gewerkt waar mensen ziek van worden. Agressieve klanten, collega’s met een kort lontje, en vooral: te weinig autonomie in de manier waarop je moet werken. Verplichte aanwezigheid, korte pauzes, niet zelf je werk kunnen indelen, haperende ict waar je zelf geen invloed op hebt. Dat zijn stressfactoren die mensen geestelijk uitputten als ze steeds maar blijven duren en terugkomen.
Belangrijke rol voor de or
Hiervoor bieden diverse psychologen en preventiespecialisten ‘risicoscreenings’ aan. Zij beoordelen hoeveel risico op overspanning en burn-out medewerkers maken in hun dagelijkse werk. Maar in zo’n bedrijfsomgeving is een werkplekonderzoek ook geen overbodige luxe.
Nu heeft de or instemmingsrecht op regelingen op het gebied van arbeidsomstandigheden, werk- en rusttijden, werkdruk en ziekteverzuim (artikel 27 lid 1d WOR). Ook heeft de or een stimulerende taak om een veilige werkomgeving voor werknemers te bevorderen, volgens artikel 28 WOR. Desnoods kan hij dat afdwingen en volgens het initiatiefrecht zelf met voorstellen komen om de manier van werken prettiger te maken voor de mensen die het moeten doen.
