De meeste (concept)verkiezingsprogramma’s zijn inmiddels bekend. Alleen bij Denk staat nog het programma van 2023 op de website, in plaats van een nieuw programma. Wat zeggen deze programma’s over medezeggenschap en de positie van werknemers binnen ondernemingen?

We onderzochten de partijprogramma’s van de 15 partijen die momenteel in de Tweede Kamer zitten, en van 3 partijen die er in 2023 uit zijn gevallen. Het gaat om de programma’s van:

(zie onderaan dit artikel om de programma's te downloaden)

Veel aandacht voor ondernemen, weinig voor arbeid

We hebben uitsluitend gekeken naar hoofdstukken met titels die relevant zijn voor het onderwerp, zoals economie, ondernemen en arbeidsmarkt.

Opvallend is dat de meeste partijen veel aandacht besteden aan ondernemen en ondernemerschap, maar weinig oog hebben voor de positie van werknemers. Ideeën over werknemers blijven vaak beperkt tot thema’s als ‘werken moet lonen’, de verhouding tussen vast en flex, en (gewenste) ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.

Alleen de meeste partijen uit de linkse oppositie hebben een duidelijke visie op de rol van arbeid. Binnen die groep gaat het vooral om partijen met een sociaaldemocratische of socialistische achtergrond.

Bij de 4 partijen van de oorspronkelijke coalitie komen werknemers er bekaaid vanaf. De PVV heeft bijvoorbeeld geen apart hoofdstuk over economie, bedrijfsleven of werkgelegenheid. Verspreid door het programma staan enkele opmerkingen over koopkracht, maar daar blijft het bij.

Het programma van de VVD draait om groei en ondernemerschap. Geconstateerd wordt dat overheid en ondernemers te lang tegenover elkaar hebben gestaan. Daarom moet er een akkoord komen met de sociale partners om de bedrijfslasten te verlagen en de lonen te verhogen. Verder wil de VVD het voor alle bedrijven aantrekkelijk maken om werknemers te laten meedelen in de winst en de waardevermeerdering van de onderneming.

Er moet meer ruimte komen voor maatwerk in cao’s, onder meer door de transitievergoeding niet langer verplicht te stellen. In vitale sectoren mag, als het aan de VVD ligt, straks alleen gestaakt worden als er een minimumdienstverleningsregeling op papier staat.

Zzp en dienstverband

Bij BBB beperken de standpunten over arbeidsrelaties zich tot het aanpakken van schijnzelfstandigheid en de bescherming van zzp’ers. Er komt geen uitzendverbod, maar malafide uitzendbureaus worden streng aangepakt.

NSC stelt dat normale dienstverbanden de norm moeten zijn; uitzendwerk is alleen bedoeld voor 'piek en ziek'. Schijnzelfstandigheid en oneerlijke concurrentie moeten worden bestreden. Bij een tarief onder de € 36 geldt een rechtsvermoeden van werknemerschap.

Als het aan het CDA ligt, voert het kabinet minimaal 2 keer per jaar overleg met de sociale partners over arbeidsmarkt en economie. Samen met vakbonden en werkgevers wordt het cao-stelsel aantrekkelijker gemaakt, ook voor nieuwe sectoren, zodat meer werknemers onder een cao vallen.

Waar nodig wil het CDA het huidige cao-stelsel aanpassen om innovatie te stimuleren. Daarnaast streeft het CDA ernaar het overleg tussen het maatschappelijk middenveld, de sociale partners en de overheid opnieuw vorm te geven. De Sociaal-Economische Raad (SER) speelt hierin een verbindende rol.

Arbeidsmarkt en inkomen

De CU constateert dat er een lange traditie bestaat van overleg tussen werkgevers en werknemers. Verder komt arbeid vooral aan bod in de context van werk en inkomen, en de spanning tussen flexibiliteit en zekerheid.

Ook de SGP richt zich voornamelijk op de arbeidsmarkt en de inkomenskant van arbeid. De positie van de flexwerker moet worden verbeterd, terwijl het vaste contract aantrekkelijker wordt gemaakt, onder meer door het verlichten van werkgeverslasten en het bieden van meer ruimte voor tussenvormen. Overbodige regelgeving wordt aangepakt: met name de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) kan en moet eenvoudiger, zeker voor kleinere werkgevers.

De verplichte externe toetsing gaat op de schop, onder andere door ervoor te zorgen dat hiervoor niet langer 3 dure kerndeskundigen nodig zijn. Ook de transitievergoeding wordt afgeschaft.

GL/PvdA en de SP besteden de meeste aandacht aan de positie van werknemers. Beide partijen pleiten voor sterke vakbonden en willen, net als BIJ1, het aantal werknemers dat onder een cao valt uitbreiden. Die cao’s moeten worden afgesloten door sterke en onafhankelijke vakbonden, met uitsluiting van zogenoemde 'gele vakbonden'. De SP stelt daarbij als voorwaarde dat een vakbond ten minste 40% van zijn inkomsten uit contributiegelden haalt. Ook de PvdD wil een verbod op schijnvakbonden.

Zowel GL/PvdA, de SP, Volt als de PvdD willen dat werknemers meedelen in de winst, via winstdeling of door participatie in aandelen. BIJ1 gaat hierin het verst: uiteindelijk moeten bij Nederlandse ondernemingen alle aandelen in handen van werknemers komen, en bij dochterondernemingen van buitenlandse bedrijven ten minste 51%.

Positie ondernemingsraden

GL/PvdA wil vooral de positie van ondernemingsraden in kleine bedrijven versterken. Werknemers moeten overal kunnen meepraten over belangrijke bedrijfsbeslissingen. De SP wil de invloed van werknemers bij strategisch cruciale besluiten garanderen via een 'gouden aandeel', waarmee zij een beslissende stem krijgen.

GL/PvdA pleit voor benoeming van werknemers in raden van commissarissen. De SP gaat nog verder en stelt voor dat ten minste één bestuurslid en de helft van de raad van commissarissen door werknemers wordt gekozen.

Bij D66 krijgen werknemers hogere lonen en lagere belastingen. Daarnaast zijn er algemene opmerkingen over mobiliteit op de arbeidsmarkt en gelijke beloning, maar niets over de positie van werknemers binnen de onderneming, net als bij Denk.

FvD en 50PLUS hebben geen relevante bepalingen in hun programma staan. JA21 bevat slechts algemene opmerkingen over de arbeidsmarkt en inkomen. Wel pleit de partij voor een herwaardering van ondernemers en werknemers door de overheid, met consistent en betrouwbaar beleid.

BVNL richt zich vooral op ondernemers, met 'vrijheid blijheid' als uitgangspunt. Het ontslagrecht moet worden versoepeld, het maximumaantal tijdelijke arbeidsovereenkomsten tussen werknemer en werkgever wordt onbeperkt, de verplichte transitievergoeding verdwijnt en de verplichting tot het instellen van een ondernemingsraad wordt afgeschaft.

Analyse op medezeggenschap

Met behulp van AI hebben we alle 18 partijprogramma’s geanalyseerd op het voorkomen van de woorden 'ondernemingsraad' en 'medezeggenschap'. Tipje van de sluier: dat is niet vaak. Of beter gezegd: bedroevend weinig.

Slechts in 3 partijprogramma’s wordt de ondernemingsraad genoemd, in alle 3 gevallen slechts één keer. In geen enkel programma komt medezeggenschap voor in de zin van de Wor.

Het woord 'medezeggenschap' duikt wel vaker op dan hieronder weergegeven, maar dan in andere contexten: bijvoorbeeld medezeggenschap van jongeren in de jeugdzorg, van patiënten in de zorg, of van ouders in het primair onderwijs.

In de onderstaande tabel staan de resultaten:

Bekijk hieronder de partijprogramma's voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2025

De programma's zijn alfabetisch gerangschikt. Alleen het programma van Bij1 ontbreekt: deze partij heeft geen downloadbaar document, maar kiest ervoor de partijstandpunten uitsluitend op de website weer te geven.