Medezeggenschap in de overheidssector wordt begrensd door het politiek primaat. Democratisch gekozen organen staan aan de top van de politieke besluitvorming, en ondernemingsraden bij de overheid mogen deze besluitvorming niet doorkruisen. In zulke gevallen heeft de ondernemingsraad geen formele medezeggenschap, zoals het adviesrecht. Dit wordt het politiek primaat genoemd.

Eind 2023 diende de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) een adviesaanvraag in bij de SER. Nu, bijna 2 jaar later, ligt dat SER-advies over het politiek primaat in de Wor er.

Wijzigen Wor

De SER adviseert om meer balans te brengen tussen het politiek primaat en de rechten van de or van een democratisch gekozen overheidsorgaan. Dit zou moeten gebeuren door in de Wor vast te leggen dat de Wor-bestuurder verplicht is de or tijdig te informeren bij voorgenomen besluiten die onder het politiek primaat vallen. Daarnaast moeten er (proces)afspraken worden gemaakt over situaties waarin de or wél formele medezeggenschap over het besluit krijgt.

Ook moet de or de bevoegdheid krijgen zijn zienswijze mee te geven. Zo ontstaat een betere balans tussen de waarde van de democratische rechtsstaat en het recht van overheidswerknemers op medezeggenschap.

Het bestaan van het politiek primaat staat niet ter discussie, maar wél de mate waarin het ondernemingsraden bij de overheid in hun werk beïnvloedt. Dat schrijft de SER-uitvoeringscommissie Bevordering Medezeggenschap (SER-CBM) in haar advies Politiek primaat in de Wet op de ondernemingsraden (Wor), dat op 18 september 2025 verschijnt.

Maak informele praktijk formeel

Het komt regelmatig voor dat de Wor-bestuurder van een democratisch gekozen orgaan de or, in het geval van politiek primaat, toch informeel informeert, met hem overlegt en in bepaalde gevallen de gelegenheid biedt om zienswijzen mee te geven. Of dit gebeurt, hangt echter af van de relatie tussen bestuurder en or.

De SER adviseert daarom om deze praktijk formeel te borgen, door vast te leggen dat de or in beginsel ook wordt betrokken in geval van politiek primaat. Daarmee wordt het losgekoppeld van de relatie tussen or en bestuurder en wordt het een verplichting voor iedereen.

Informele praktijk wordt verplichting

Daarbij beveelt de SER aan dat de bestuurder de or tijdig informeert bij voorgenomen besluiten die onder het politiek primaat vallen. De bestuurder licht dan toe waarom er sprake is van het politiek primaat en waarom de or op dat moment (nog) geen formele medezeggenschap heeft.

Tegelijkertijd maakt de bestuurder met de ondernemingsraad procesafspraken. In die afspraken leggen zij vast wanneer en op welke manier de or in het besluitvormingstraject wordt betrokken, voor zover dat mogelijk is.

Daarnaast krijgt de or het recht om uit eigen beweging zijn zienswijze op een voorgenomen besluit aan de Wor-bestuurder mee te geven. Het doel van deze wijzigingen is om de medezeggenschap bij de overheid beter in staat te stellen betrokken te zijn bij besluitvorming, zonder afbreuk te doen aan de bijzondere aard van het politiek primaat.

Formele norm

De SER adviseert om deze aanbeveling als formele norm vast te leggen. Dit zou kunnen in de Wet op de ondernemingsraden (Wor). De aanbeveling moet gelden voor zover het redelijkerwijs mogelijk is om medezeggenschap te betrekken in de specifieke politieke situatie. De uitwerking in regelgeving vraagt nog om een toets op uitvoerbaarheid, gevolgen en effecten. Het is aan de wetgever die toets uit te voeren.

Ook beveelt de SER aan om na 5 jaar te evalueren of deze oplossingsrichting daadwerkelijk heeft geleid tot meer betrokkenheid van medezeggenschap, zonder afbreuk te doen aan de aard van het politiek primaat.

ROB levert bijdrage aan SER-traject

Het advies Politiek primaat in de Wor is uitgebracht door de SER-uitvoeringscommissie Bevordering Medezeggenschap (CBM), onder voorzitterschap van kroonlid prof. mr. dr. Ruben Houweling. De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) heeft als betrokkene bij dit traject een essay uitgebracht.