Maak je druk om werkdruk en stress

Eén op de zeven medewerkers heeft last van burn-out klachten, blijkt uit onderzoek van TNO en CBS. Die medewerker voelt zich regelmatig emotioneel uitgeput, leeg of moe en raakt uit balans.

Voor de ondernemingsraad is het bij het signaleren van werkdruk en werkstress op de werkvloer van belang inzicht te krijgen in de problematiek. Over hoeveel medewerkers praten we? Zijn we ‘lekker druk’ of is er werkelijk een probleem? Als uit metingen een lage werkdruk blijkt, zijn de meetinstrumenten zoals het medewerkerstevredenheidsonderzoek of de RI&E, dan wel deugdelijk toegepast? TNO geeft aan dat veel medewerkers werkdruk ervaren. Zijn wij daarop een uitzondering, of zijn er verschillen per afdeling?

Analyseer de bron van de werkdruk

De or moet de bron van de werkdruk analyseren. Eisen leidinggevenden te veel van hun medewerkers? Krijgen medewerkers voldoende steun? Is de organisatie van het werk wel efficiënt ingericht? Weten medewerkers wat hun taken en opdrachten zijn? Eisen de klanten erg veel? Of nemen de werknemers zelf te veel hooi op hun vork, zijn ze te perfectionistisch en moeten ze assertiever zijn? Krijgen zij voldoende scholing wat betreft kennis en vaardigheden?

• Tip! Seksuele intimidatie, agressie en geweld, werkdruk en pesten. Het leidt tot psychosociale arbeidsbelasting (PSA) en minder (of helemaal geen) plezier in je werk. Tijdens de studiedag Werkdruk/werkstress en de rol van de OR op 14 maart, 20 april, 25 mei of 29 juni 2023 krijg je tips hoe de or optimale invloed kan uitoefenen op het beleid en een actieve bijdrage kan leveren aan minder werkdruk en werkstress.

Werkdruk en werkstress zijn een samenspel van factoren die per organisatie en afdeling verschillen. Een aanpak ervan vraagt om maatwerk op basis van antwoorden op dit soort vragen. Welke aanpakken zijn vervolgens mogelijk?

Zorg voor een beleidsmatige aanpak

Allereerst is de beleidsmatige aanpak van belang. Volgens de Arbowet moet elke organisatie bij ingrijpende wijzigingen van werkmethoden, werkomstandigheden of technieken, dus ook bij reorganisaties en verhuizingen, een Risico-inventarisatie en -Evaluatie houden (RI&E).

Na het meten van de (nieuwe) risico’s stelt de organisatie een plan van aanpak op om fricties op te lossen. De werkdruk meten hoort hier ook bij. Veel branches, zoals de sectoren gemeenten en GGZ, hebben voor het in de hand houden van werkdruk een speciale Arbo-catalogus ontwikkeld, waarin ook goede praktijkvoorbeelden en tips voor de RI&E zijn opgenomen.

Instemmingsrecht voor RI&E en plan van aanpak

Voor zowel de RI&E als het plan van aanpak heeft de or instemmingsrecht. Als de organisatie onvoldoende aandacht heeft voor de werkdruk, kan de or deze plannen afkeuren.

De ondernemingsraad heeft instemmingsrecht over de vaststelling of wijziging van regelingen op het gebied van de arbeidsomstandigheden (Artikel 27 lid 1 sub d WOR). De RI&E valt daaronder.

Werkdruk valt onder psychosociale arbeidsbelasting ofwel PSA. Werkgevers zijn verplicht om een preventief beleid te voeren, of op zijn minst om de PSA te beperken. Via het informatierecht kan de or de bestuurder hierop bevragen.

Ook kan de or de bedrijfsarts polsen over diens visie en (globale) ervaringen. Denkt de or dat het beleid tekortschiet, dan kan de or volgens artikel 28 WOR, over de stimulerende taak, het thema ‘werkdruk’ regelmatig agenderen voor het overleg met de bestuurder.

De or kan de bestuurder op zijn of haar zorgplicht wijzen. Het Burgerlijk Wetboek schrijft de bestuurder een zorgplicht voor om werknemers een veilige werkplek te bieden. Uiteindelijk kan de or aan de bel trekken bij de inspectie SZW, die de werkgever kan beboeten als de organisatie te weinig oog heeft voor de werkdruk.

Bestaande tips en tools

Vinden de organisatie en de medewerkers het lastig om grip op de werkdruk te krijgen? De laatste jaren zijn tools en tips ontwikkeld die gratis beschikbaar zijn. Om inzicht te krijgen in het probleem, kan de organisatie en/of or vragenlijsten om werkdruk te meten, downloaden. Voorbeelden zijn de Quickscan werkdruk en Checkjewerkstress.

Wanneer een deel van het personeel een van de testen invult en eventuele zorgelijke uitkomsten deelt met de or, dan geeft dit (weer) aanleiding voor een goed gesprek met de bestuurder.

Op de site overduurzameinzetbaarheid.nl staan veel artikelen met tips en mogelijke oplossingen tegen werkstress, zowel voor medewerkers als voor werkgevers. De verschillende Arbo-catalogi werkdruk en stress bieden ook verdiepende informatie voor verschillende professionals als de preventiemedewerker, de Arbo-coördinator en HR- of P&O-deskundige.

Te veel stress, of juist te weinig?

Organisatorische problemen zijn er om op organisatieniveau op te lossen. Daarnaast is er ook de persoonlijke manier van omgaan met werkdruk. Een intrigerende aanpak staat in het in 2015 verschenen boek ‘Sterker met stress’ van psychologe Kelly McGonigal. Volgens haar is het beeld onjuist dat stress altijd ongezond is.

Een bepaalde mate van stress hoort bij het leven, want juist het willen bereiken van zaken die je belangrijk vindt, gaan vaak gepaard met stress. Uit onderzoek blijkt dat mensen die te weinig stress (en dus verveling) ervaren, op den duur ook gezondheidsklachten ervaren. Dit geldt ook voor teveel stress.

Een ’normale mate’ van stress, hoe vervelend soms ook op dat moment, hoeft geen echt probleem te zijn. McGonigal onderscheidt twee stresshormonen. Het op de lange termijn ongezond makende cortisol dat vechten of vluchten stimuleert, en het onschadelijke hormoon DHES dat juist een houding van focus en veerkracht bevordert.

Om dat hormoon te stimuleren, propageert zij het werken met ‘mindsets’. Dat zijn diepe overtuigingen die grote invloed hebben op je manier van denken en voelen. In plaats van te denken dat stress altijd slecht voor je is, kun je ook een bepaalde mate van stress als een energie zien die je geconcentreerd laat werken en verder helpt.

Driestappentechniek

In een onderzoek waarin medewerkers uitgebreid verteld werd dat een bepaalde mate van stress niet slecht hoeft te zijn, bleek dat zij zich meer gefocust gingen voelen. Op den duur waren zij gezonder in vergelijking met de controlegroep tegen wie dat niet werd gezegd. Deze eerste groep medewerkers kreeg tevens een ‘driestappentechniek’ aangeleerd:

1. 1. Word je bewust van de stress wanneer je die ervaart. Laat je er echter niet door overspoelen. Wat kan helpen, is terug te denken aan eerdere stressvolle situaties waar je goed uit bent gekomen. Ga het in ieder geval niet ontkennen of vluchten in allerhande compenserende zaken.
   2. Zoek naar een voor jou belangrijke waarde die achter de stressvolle activiteit ligt. Je zet zo de stress in een bredere context. Je kunt een druk project aangaan omdat het voor jou persoonlijk belangrijk is dat je daarmee anderen helpt, of het zien als groeikans voor jezelf, een innovatiekans voor de organisatie, enzovoort.
   3. Zie het stressvolle gevoel als een energie die je verder brengt om die doelen te bereiken. Stress is over het algemeen onprettig, maar het geeft ook een focus en een urgentie om zaken aan te pakken.

Dit soort veerkracht-verhogende technieken haalt de scherpe kantjes van de werkstress af. Wanneer organisatie én medewerkers gezamenlijk werkdruk en werkstress in samenhang aanpakken en voorkomen, dan scheelt dit aan tijd die je organisatie anders nodig zou hebben om steeds Arbo-verbeteringstrajecten in te zetten en de ondernemingsraad in te schakelen.
En misschien verlaagt ook dat weer de stress.

Harry Hartmann is trainer bij het CAOP. h.hartmann@caop.nl

Dit artikel is eerder gepubliceerd in OR informatie.

Lees ook:

• Werkdruk aanpakken: voorbij de hypes en de mythes
• Arbo verbeteren? begin bij de RI&E
• Werkgever leert weinig van burn-out werknemer